نوجوانان، ظرفیت نصیحت پذیری محدودی دارند که برای جلوگیری از خستگی روحی آنان و یکنواخت نشدن پندها یا از بین نرفتن وجهه مربی در مقابل آنان، لازم است، شیوه های مختلف تبلیغ و هدایت را به کار گیرد.

امام سجاد(ع) فرموده اند:

«نصیحت زیاد باعث بدبینی و تهمت می شود.» الدره الباهره: ۲۶٫

جذب کردن اولیه یک نوجوان، هرچند دارای ظرافت خاصی است و نیاز به مهارت دارد؛ اما مهم تر، دشوارتر و ظریف تر از آن، مرحله پس از جذب، یعنی تثبیت، رشد و ساخت شخصیت است. برای ارایه مطالب که مهم ترین بخش تربیت است، رعایت چند نکته لازم است:

۱- نوجوان نیاز به کسی دارد که اخساسات او را درک کند؛ نه اینکه او را مجبور به فراموش کردن احساسش نماید. مربی نباید در ارائه مطالب، راه حل ها، پیشنهادات و یا مشاوره دادن به نوجوان، احساسات او را نادیده بگیرد.

مثلا اگر نوجوانی این مساله را با شما در میان می گذارد که:«می خواهم وارد تیم فوتبال مدرسه شوم اما از تمرین کردن می ترسم، مطمئن نیستم که بتوانم به خوبی سایر بازیکنان بازی کنم…!»، شاید شما به او پاسخ دهید که: «ترس تو بی مورد است و اشتباه می کنی…» که این دقیقا همان نادیده کرفتن احساسات اوست.

پس پاسخ بهتر به این دغدغه، می تواند به اسن صورت باشد:«چه جالب! من هم یک بار می خواستم در یک کنفرانس سخنرانی کنم، ولی قبل از انجام سخنرانی، بسیار نگران بودم و فکر می کردم ممکن است، اشتباهی مرتکب شوم. تا جایی که قصد داشتم انصراف بدهم و تصمیم گرفتم در خانه بمانم! من هم مثل تو خیلی می ترسیدم؛ اما بالاخره رفتم و به محض این که شروع به صحبت کردم، ترسم از بین رفت و سخنرانی خوبی ارایه کردم.»

۲- با طرح سوالات مناسب و بحث های گوناگون نوجوان را به تفکر و تعقل و اظهار نظر تشویق کنید، و البته در صورت خطای در اندیشه و اظهار اشتباه، او را در رسیدن به پاسخ صحیح راهنمایی کنید.

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:

«دانش، گنج هایی است که کاید آنها پرسش است؛ پس، رحمت خدا بر شما، بپرسید که بر اثر آن چهار نفر پاداش می یابند: پرسنده، گوینده، شنونده و دوستدار آنان.» تحف العقول:۴۱٫

۳- برای مخالفت با تصمیم های نوجوان، از جملات سبک و مستقیم استفاده نکنید و اجازه دهید تا در ادامه یک بحث طبیعی، خود اشتباهش پی ببرد.

مثلا اگ تصمیم داشت، یک موتورسیکلت بخرد و این مطلب رابا شما در میان گذاشت، ممکن است اینگونه به او پاسخدهید:«مگر دیوانه شده ای!؟ پولی که داری حتی برای خرید یک جفت لاستیک هم کافی نیست!» یا ممکن است به گونه ای صحیح و موزون با اصول تربیتی پاسخ دهید که: «خوب! چه موتورسیکلتی؟ و با چه رنگ و مدلی؟» سپس وارد بحث در مورد قیمت آن شوید تا از این طریق خودش متوجه شود که پول کافی برای این کار ندارد.

جوانی خدمت پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: یا رسول الله آیا به من اجازه می دهی زنا کنم!؟ با گفتن این سخن، فریاد مردم بلند شد و از گوشه و کنار به او اعتراض کردند؛ ولی پیامبر(ص) با خونسردی و ملایمت فرمود: نزدیک بیا. جوان در برابر پیامبر نشست. حضرت با محبت از او پرسید: آیا دوست داری با مادر تو چنین کنند؟ گفت: نه. فرمود: مردم هم دوست ندارند با مادرشان چنین شود.

آیا دوست داری با دختر تو چنین کنند؟ گفت: نه. فرمود: مردم هم در مورد دخترشان راضی نیستند. آیا برای خواهرت می پسندی؟ جوان مجدداً پاسخ منفی داد و از سوال خود شرمندهشد . سپس پیامبر دست به سینه او گذاشت و در حقش دعا کرد و فرمود: خدایا قلب او را پاک گردان و گناه او را ببخش و دامان او را از آلودگی  به بی عفتی نگاه دار.

از آن به بعد منفورترین کار در نزد آن جوان، زنا بود.

منبع: یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و احادیث: ۲۷۴٫

۴- اگر در مقابل سوالات یک نوجوان، پاسخی برای ارائه ندارید، بهترین کار تربیتی این است که شهامت داشته باشید و بگویید: «بلد نیستم، ولی حتما تحقیق می کنم و جوابت را می دهم.» به شرط آنکه در این گفته، صداقت داشته و به نوجوان نشان دهید که محقق فعالی هستید.

پیامبر(ص)به ابوذر فرمودند:

«اگر درباره چیزی از تو سوال شد که نمی دانی، بگو نمی دانم تا از پیامدهای آن خلاص شوی، درباره آنچه نمی دانی فتوا مده تا از عذاب خدا در روز قیامت نجات یابی.»

مکارم الاخلاق: ۲۶۶۱/۳۶۴/۲٫

۵- جهت ارائه مطالب مهم و بیان نکات حساس، حتما در انتخاب بستر زمانی و مکانی مناسب، مانند یک مکان معنوی یا ایجاد یک فضای احساسی خاص دقت کنید و اگر این موقعیت حاصل نشد، موقتا از گفتن، خودداری کنید که حضرت علی(ع) می فرمایند: «هرگاه برای سخنت موقعیتی نیافتی، سخن مگو.» غررالحکم: ۱۰۲۷۴٫

۶- استفاده از مثال های واقعی تاریخی، یا داستان های زندگی برخی افراد که البته از نظر عصر ما و زمان ما خیلی دور نباشند یا مناسبتی بین آنها و مخاطبین ما وج.د داشته باشد کمک بزرگی در فهماندن و ارائه مطالب خواهد بود.

از امام علی(ع) نقل است که فرمودند:

«وه که چه می شود اگر مثل های درست و پند های شفا بخش، با دل های پاک و گوش های شنوا و اندیشه های استوار و خرد های محکم و دوراندیش برخورد کنند.» نهج البلاغه: خطبه ۸۳٫

۷- مربی خوب، هر کلمه را در جای مناسب خود استفاده می کند. کلمات، علاوه بر این که نباید تکراری و کلیشه ای باشند باید بار عاطفی نهفته در هر کدام، مورد توجه قرار گیرد. به قول معروف: «بنشین و بفرما» هردو یک معنا دارد اما یکی جنبه امری و دیگری جنبه احساسی و خواهشی خواهد داشت. امام علی(ع) می فرمایند: «الفاظ، قالب های معانی اند.»غررالحکم: ۲۲۰۶

ممکن است برای عمل خطای یک نوجوان بگویید: «فلانی از پشت به من خنجر زد!» و یا به جای اینکه از این جمله استفاده کنید که :«فلانی بی معرفتی کرد!» البته کلام دوم حاوی مقداری دلبستگی عاطفی نیز هست.

حضرت علی(ع) می فرمایند: «کسی که زبانش شیرین باشد، برادرانش زیاد می شوند.» غررالحکم: ۷۷۶۱٫

۸- در بیان مطالب و هنگام صحبت کردن، باید فیزیک صورت و حرکات با محتوای کلام و نحوه بیان مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال اگر کلام، محبت آمیز بوده، ولی حالت چهره، خشن باشد، تاثیر کلام به مراتب کم خواهد شد.