بى تردید، در زمینه نقش تربیتى مساجد پژوهش هایى انجام گرفته و منابع متعددى منتشر شده است. اما آنچه توسط نگارنده انجام شده پژوهشى است در زمینه برخى عوامل جذب جوانان به مسجد که با نظرخواهى از جوانان صورت گرفته و نتایج قابل توجهى به دست آمده است.

در این تحقیق، عوامل مورد نظر عبارت بودند از: امام جماعت ، وضعیت ظاهرى مسجد، کتابخانه مسجد، طولانى نشدن نماز جماعت، هیات امنا، و کانون فرهنگى مستقر در مسجد.

جامعه آمارى این تحقیق ۴۳۸ نفر از جوانان مذهبى بودند که از طریق پرسشنامه پاسخ بسته، مورد نظرخواهى قرارگرفتند.

نتایج به دست آمده پس از تجزیه و تحلیل آمارى، نشان مى دهد که اکثر قریب به اتفاق جوانان وضعیت ظاهرى مساجد (نظافت، ساختمان و امکانات مورد نیاز) را مهم ترین عامل جذب خود به مسجد مى دانند. طولانى نشدن نمازهاى جماعت، ویژگى هاى امام جماعت، کتابخانه، کانون هاى فرهنگى، و هیات أمنا ـ به ترتیب ـ در درجه بعدى از اهمیت قرار دارند. درجه بندى عوامل مزبور بدین قرار است:

۱ـ وضعیت ظاهرى مسجد، ۱/۸۱ درصد;
۲ـ طولانى نشدن نمازهاى جماعت، ۲/۷۲ درصد;
۳ـ امام جماعت مسجد، ۸/۶۹ درصد;
۴ـ کتابخانه مسجد، ۶/۵۵ درصد;
۵ـ فعالیت کانون هاى فرهنگى مساجد، ۵۴ درصد;
۶ـ هیئت امناى مسجد، ۶/۳۶ درصد.

با توجه به نتایج مذکور و بررسى نتایج تحقیقات دیگرى که در این خصوص انجام گرفته است، در مجموع راهکارهاى عملى ذیل به منظور جذب جوانان به مسجد پیشنهاد مى شود:

نکات کاربردى و پیشنهادى

۱- توسعه و ارتقاى فعالیت هاى فرهنگى و سیاسى;

۲- افزودن بر جاذبه هاى مسجد; مانند برگزارى کلاس هاى هنرى و علمى در رشته هاى گوناگون، تأسیس مکان هاى مناسب ورزشى و دعوت از مربیان با تجربه براى آموزش، برگزارى اردوهاى سیاحتى و زیارتى ، نمایش فیلم و اجراى تئاتر و مانند آن با رعایت موازین اسلامى.

۳ـ تقویت مساجد از نظر امکانات ظاهرى; مانند رسیدگى به ساختمان مسجد، نظافت و امکانات گرمازا و سرمازا از آن جا که در حال حاضر، بیش تر مساجد زیر نظر مرکز رسیدگى به امور مساجد اداره مى شوند، این مرکز مى تواند با همکارى نهادهاى مستقر در استان ها و شهرستان ها، مانند اداره کل ارشاد اسلامى، سازمان تبلیغات اسلامى و پایگاه هاى بسیج، به تقویت مادى و معنوى مساجد همت گمارد.

۴ـ یکى از عوامل مهمى که بر اساس نتایج تحقیق، نقش تعیین کننده اى در جذب نسل جوان دارد، «امام جماعت مسجد» و ویژگى هاى اخلاقى و رفتارى وى در برخورد با نمازگزاران است. بنابراین، دقت در انتخاب امام جماعت با ویژگى هاى خاص (خوش رفتارى با جوانان، برخوردارى از تقواى کافى و مانند آن) از نکات مهمى است که مرجع اعزام کننده باید مورد نظر قرار دهد.

۵ـ از عواملى که در جذب نسل جوان به مسجد نقش زیادى دارد، طولانى نشدن نمازهاى جماعت است. امام جماعت با در نظر گرفتن این نکته، که جذب و پس از آن حفظ جوانان در مسجد، به ظرافت هاى خاصى نیاز دارد، باید تلاش نماید تا رعایت حوصله و وقت نمازگزاران، به ویژه قشر جوان، را بنماید.

۶ـ تشکیل و تقویت کتابخانه مناسب براى مسجد و در اختیار داشتن کتاب هاى مفید و متنوع یکى دیگر از راهکارهاى جذب جوانان به مسجد مى باشد. براى جذب و استفاده بیش تر از امکانات کتابخانه، مى توان به برگزارى مسابقات کتابخوانى، قصه نویسى و خلاصه نویسى کتاب و مانند آن اقدام کرد.

۷ـ بیان لطافت هاو ظرافت هاى نمازهاى پیامبر(صلى الله علیه وآله)، ائمّه اطهار(علیهم السلام)، اصحاب والاتبارشان و علماى بزرگوار و رعایت اختصار در نمازهاى جماعت;

۸ـ معرفى نماز به عنوان عالى ترین، زیباترین و رساترین سپاس ها از پروردگار در برابر نعمت هاى مادى که خداوند به ما عطا فرموده است;

۹ـ بیان آثار معنوى نماز; مانند این که نماز موجب روشنى چشم رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى باشد، نماز موجب دورى انسان از فحشا و منکر است و مانند آن;

۱۰ـ تشویق و تحسین جوانان و نوجوانان نمازگزار با اعطاى جایزه هاى متنوع;

۱۱- تبلیغات گسترده درموردنمازوتوجیه فوایدوارزشمندى آن.

در پایان، لازم به ذکر است که مساجد آن گاه خواهند توانست نقش تاریخى خود را در تربیت عبادى، اجتماعى، سیاسى و فرهنگى ایفا کنند که بتوانند مخاطبان خود، به خصوص نسل جوان، را جذب و حفظ نمایند.