مهم ترین اصل تربیت اسلامی، اصل کرامت انسانی است. توجه مربی ـ در امر تربیت ـ به این واقعیت که انسان در مقایسه با سایر موجودات از بهره های وجودی افزون تری برخوردار است و می تواند با بهره گیری درست از استعدادها و بهره های وجودی خود، کامل تر شود و از همة موجودات فراتر رود، سنگ بنای تربیت است.
باید کوشش مربی به این نکته معطوف باشد که مربی به اعتلای روحی دست یابد و در پرتو علم، ایمان و عمل صالح به کرامت انسانی نایل گردد. زیرا هرچند آدمی از کرامت تکوینی برخوردار می باشد، امّا در حال نوسان است به گونه ای که اگر از کرامت تشریعی ـ که از طریق تلاش و کوشش و در نتیجة افعال اختیاری برای آدمی حاصل می شود ـ برخوردار نگردد، از همة موجودات پست تر می شود.

نوجوان و تکریم شخصیت
یکی از خواهش های طبیعی نوجوانان این است که مانند بزرگ سالان به شخصیت شان احترام شود و مورد تکریم قرار بگیرند.
نوجوانان متوقّع اند که والدین، مربیان و سایر مردم آنان را به چشم یک فرد کامل نگاه کنند و در برخوردهای اجتماعی، احوال پرسی ها و پذیرایی ها مانند بزرگ سالان برخورد نمایند.
تمنای تکریم و احترام و حسّ استقلال و آزادی با فرارسیدن بلوغ در نهاد جوان بیدار می شود و نوجوان و جوان حاضر نیست مانند دوران کودکی مطیع و فرمانبردار باشد.
گاهی والدین به علت عدم آگاهی از استقلال طلبی و شخصیت خواهی فرزندان که حقّ طبیعی آنهاست، آن را نشانة خودسری، بی حیایی یا خودپسندی و تندروی آنان تلقی می کنند و با گفتار ناشایست آسیب شخصیتی به جوان وارد می آورند. در صورتی که اگر والدین با شیوة تکریم شخصیت با جوان خود برخورد کنند، بیشتر می توانند در او نفوذ نمایند. پیامبر(ص) دورة سوم رشد را دورة «مشورت» اعلام کردند: «الولد وزیرٌ سبع سنین؛ فرزند هفت سال مشاور و وزیر است».

امام خمینی(ره) نیز با ابراز علاقه و محبت سعی در تکریم شخصیت جوانان داشت. ایشان در مورد جوانان با این عبارت سخن می گفتند: «من به همة شما جوانان ارادت دارم، اخلاص دارم، محبت دارم، دوستی دارم. شما را از خودم می دانم و من هم از خود شما هستم. شما جوانان ذخیرة ما هستید و من خدمتگزار شما هستم. امید من به شما جوانان است. خداوندا تو یار این جوانان مخلص باش».

یکی از حقوقی که فرزندان بر گردن والدین خود دارند، حقّ تکریم شخصیت و احترام است. همة انسان ها ـ خصوصاً کودکان و نوجوانان ـ علاقه دارند شخصیت آنها مورد توجه و احترام دیگران قرار گیرد.
نیاز به احترام از اساسی ترین نیازهای انسان است.
انسان ها معمولاً تشویق پذیر و تنبیه گریزند، لذا همة انسان ها دوست دارند در جمع مورد احترام و تشویق باشند.
پیامبر(ص) فرمودند: «فرزندان خود را اکرام کنید».

کودکانی که در خردسالی مورد تکریم والدین و اطرافیان باشند، در بزرگ سالی قدرت سازش یافتگی فردی و اجتماعی بیشتری دارند.
علی(ع) می فرمایند: «هر کس کرامت نفس داشت شهوات و پستی ها در چشم او زشت و نازیباست».
یکی از علّت های عمدة گرایش بعضی از کودکان و نوجوانان به رفتارهای ناهنجار از بین رفتن کرامت انسانی در وجود آنان است.
تکریم شخصیت کودک و نوجوان باعث تقویت رفتارهای مطلوب و احساس خود ارزشمندی در آنان است.
انسان غریزة حبّ ذات دارد. علمای تعلیم و تربیت می گویند تنها چیزی که باعث ارضاء و اشباع غریزة حبّ ذات است اینکه مورد احترام دیگران باشد.

آثار تربیتی تکریم شخصیت
از جمله آثار و نتایج تکریم شخصیت می توان به این موارد اشاره کرد: احساس آرامش درونی، تقویت حسّ اعتماد به نفس، ارضای غریزة حبّ ذات، پی بردن به توانایی و توانمندی خود، یادگیری احترام به دیگران، مصون شدن از خطا و گناه، ایجاد دلگرمی در تحصیل و زندگی.
علی(ع) می فرمایند: «هر کس نفس خود را کوچک بشمارد، امید خیری به او نداشته باش».

اسلام و تکریم شخصیت کودک و نوجوان
تکریم و احترام به شخصیت کودک را می توان به عنوان یک وسیله و روش تربیتی معرفی کرد. به همین جهت اسلام به والدین سفارش می کند که به کودکان خود احترام بگذارید. پیامبر(ص) فرمودند: «فرزندان خود را گرامی بدارید و آنان را نیکو تربیت کنید تا خدا گناهانتان را بیامرزد».
ابن عباس می گوید: رسول خدا(ص) امام حسن(ع) را بر دوش خود سوار کرده بود. مردی این منظره را دید و عرض کرد، پسر! چه مرکب خوبی داری؟ پیامبر(ص) فرمود: «چه سوار خوبی».
نقل شده است: پیامبر(ص) فرمود: وقتی نام فرزندانتان را «محمد» گذاشتید، او را گرامی بدارید، در مجالس برای جای باز کنید و با صورت درهم کشیده با او برخورد نکنید».

پیامبر(ص) نشسته بود که حسن و حسین(ع) به سویش آمدند، وقتی آنان را مشاهده کرد به احترامشان از زمین برخاست. وقتی آمدن آنان قدری به تأخیر افتاد، به سوی آنان شتافت. آنان را بر دوش خود سوار کرد و فرمود: «مرکب شما خوب مرکبی است و شما نیز سواران خوبی هستید. پدر شما از شما بهتر است».

راه های تکریم شخصیت
از جمله راه های تکریم شخصیت جوان می توان به این موارد اشاره کرد:

1. انتخاب نام و فامیل زیبا: نام خوب در واقع قسمتی از ساختمان روانی کودک را تکمیل می نماید. اسم جوان بخشی از هویت شخصی و روانی اوست. پیامبر(ص) در وصیت خود به علی(ع) فرمود: «ای علی! فرزند بر پدر خود حق دارد که نام زیبایی برایش انتخاب کند و خوب او را تربیت نماید».
2. نام کودک را با احترام بردن: مثلاً گفتن: حسن آقا، زهرا خانم،
3. سلام کردن به کودک و نوجوان: رسول خدا(ص) در روایتی فرمودند: «پنج کار را تا آخر عمرم فراموش نمی کنم، یکی از آنها سلام کردن به کودکان است».
4. دست دادن و احوال پرسی کردن با کودکان در موقع ملاقات با آنان.
5. جا دادن و احترام گذاشتن هنگام ورود به مجالس: متأسفانه بارها در مجالس مذهبی دیده شده، وقتی شخصی یا شخصیتی وارد مجلس می گردد بچه ها را حتی از مجلس بیرون کرده یا در قسمت پایین مسجد هدایت می کنند که اقدامی نادرست و غیرمنطبق بر آموزه های دینی است.
6. دعوت رسمی از کودکان ـ مانند بزرگ سالان ـ در مجالس جشن.
7. اختصاص وسایل مخصوص به کودکان در منزل مانند بزرگ سالان.
8. در نظر گرفتن صندلی در مسافرت ها برای کودکان.
9. جشن تکلیف در زمان ورود بچه ها به دوران بلوغ: این امر، تأثیر بسزایی در شخصیت نوجوانان دارد. در گذشته، سید بن طاووس(ره) از علمای بزرگ برای سه فرزند پسر خود جشن تکلیف گرفته است.
10. بیان نقاط مثبت اخلاقی کودک در جمع خانواده و فامیل،
11. در صورت تخلف، در جمع تذکر ندادن و خودداری از تنبیه های عاطفی و غیرعاطفی،
12. در هنگام مسافرت با تماس تلفنی از آنان احوال پرسی کردن،
13. موقع حرف زدن به حرف و صحبت آنان گوش دادن،
14. در صورت امکان در بعضی از موارد با آنان مشورت کردن،
15. مسئولیت دادن به کودک و نوجوان: این امر نوعی احترام به اوست،
16. اعتماد کردن به کودک و نوجوان،
17. در صورت اظهار نظر در مورد یک مسئله گوش کردن و توجه کردن،
18. در صورت اشتباه بخشی از رفتار اشتباه را تغافل کردن و ندیده گرفتن،
19. استفاده نکردن از زور، اجبار و تحمیل در انجام تکالیف مدرسه ای و دینی،
20. حقّ انتخاب برای او قایل شدن و نظر او را پرسیدن.
لازم به ذکر است که، احترام و تعریف نباید از حد و مقدار آن تجاوز کند. گاهی این مسئله باعث تکبر و خود بزرگ بینی یا بعضاً باعث لوس شدن و زودرنجی می گردد.

نمونه هایی از اهانت به شخصیت
با کمال تأسف، بسیاری از اولیا و مربیان بر خلاف تعالیم متعالی اسلام آن طور که طبیعت کودکان اقتضا می کند، شخصیت و روح حساس آنان را در نظر ندارند و اکثراً به اشکال مختلف اسباب اهانت به شخصیت آنان را فراهم می آورند. در اینجا به بیان نمونه هایی از این دست می پردازیم:
1. عدم دعوت مستقل از کودک یا نوجوان در مهمانی ها،
2. در تقسیم غذا در مهمانی ها، ابتدا به بزرگ ترها توجه کردن و بعد با صدای بلند برای آنان طلب غذای بچگانه کردن،
3. نگرفتن بلیط و صندلی مستقل در مسافرت ها برای فرزندان خود،
4. وجود نداشتن تلفن عمومی در معابر عمومی  برای کودکان،
5. در مجالس و مراسم، کودکان را در پایین مجلس جا دادن یا نسبت به آنان بی توجه بودن.

عارضة عقدة حقارت
عقدة حقارت یکی از مهم ترین و مرموزترین بیماری های روانی است که معلول بی توجهی به شخصیت کودکان در دوران رشد است. در زیر به چند نمونه از این عوامل اشاره می کنیم:

1. نقص عضو: نقص عضو در کودک دو علت می تواند داشته باشد: اوّل، به صورت ژنتیک یا مادرزادی در او ایجاد شده، دوم، بعد از تولد در اثر بی توجهی والدین یا بروز حادثه ای دچار نقص عضو شده است. به هر صورت کودکان یا بزرگ سالانی که دچار نقص عضو در ساختمان بدنی خود هستند از دو جهت رنج می برند: اوّل، نقص و محرومیتی که در خود احساس می نمایند. دوم، توهین و تمسخر دیگران.
در تعالیم اسلام به طور عموم استهزاء و اهانت، ملامت و شماتت شده و ممنوع شناخته شده، اولیای اسلام جداً مردم را از این اعمال ناپسند برحذر داشته اند.
رسول خدا(ص) فرموده اند: «به مردم بلازده و جذامی، چشم ندوزید و نگاه طولانی نکنید که باعث ملال و آزردگی انسان می شود».

2. نام بد: نام، معرف انسان است. یکی از حقوقی که فرزندان بر گردن اولیای خود دارند، انتخاب نام و فامیل نیکو است: «از حقوق فرزندان بر عهدة والدین این است که نام خوبی برای او تعیین کنید و به نیکی ادبش نمایید».

امام صادق(ع) فرمود: «رسول خدا(ص) نام های زشت و زنندة اشخاص و بلاد را تغییر می داد». عمر دختری داشت که نامش عاصیه به معنای گناهکار بود. حضرت او را «جمیله» گذاشت.

3. برچسب زدن: یکی از رفتارهایی که باعث تقویت حسّ حقارت فرزندان شده و چه بسا تا آخر در ذهن کودک باقی می ماند، برچسب زدن به وسیلة القاب بد است. خدا در قرآن می فرماید: «ولاتنابزوا بالالقاب؛ شما مردم با ایمان مواظب باشید که اسامی بد و لقب های زشت برای یکدیگر نگذارید». یکی از روش های زشت بعضی از مربیان در مدرسه نام گذاری دانش آموزان با الفاظ تمسخرآمیز است. گاهی خود بچه ها در محیط مدرسه این کار را می کنند، وقتی معلم کلمة زشت را به کار برد، بچه ها بیشتر تشویق می شوند که فرد مورد نظر را تمسخر کنند.

4. اعتیاد والدین: فرزندانی که پدران معتاد دارند حسّ حقارت در آنان تقویت می گردد. یک فرد معتاد در جامعه جایگاهی ندارد و لذا در روابط اجتماعی و حتی در انتخاب همسر و تشکیل خانواده، خانوادة معتاد مورد پذیرش عمومی نیست.

5. فقر و محرومیت: محرومیت کودک از امکانات زندگی مثل خانه، لباس، غذا و اسباب بازی، زمینة حسّ حقارت را تقویت می کند. کودکی که در جمع هم سالان خود لباس و کفش نامناسب و کهنه دارد، احساس حقارت می کند. گاهی بعضی از کودکان در چنین شرایطی دچار عقدة حقارت شده، برای جبران محرومیت خود از طُرق مختلفی انتقام می گیرند که این نتیجة فقر و نداری است.

خلاصه اینکه یکی از اصول مهم در تربیت، توجه به تکریم شخصیت کودک و نوجوان است. اسلام رابطه ای را سالم می داند که براساس احترام متقابل، تکریم شخصیت و عزت نفس باشد.
بنابراین کسانی که کرامت نفس و شرف معنوی خویش را باور دارند، مایلند که برای همیشه این گوهر گرانبها را حفظ کنند. هرگز پیرامون گناه و نادرستی نمی گردند. امام هادی(ع) فرمودند: «کسی که خود را کوچک و موهون بداند و در خود احساس حقارت کند، خویشتن را از شرّ او در امان ندان».
توصیه ما این است که هر کس در مصدر و بستر تربیت قرار دارد مراقب باشد نسبت به متربّی خود احترام بگذارد و او را گرامی بدارد.