مقدمه:

تهیّه‌ی محتوای تربیتی و آموزشی، مهم‌ترین کار فرهنگی در یک مجموعه است. این کار نیازمند آگاهی و تخصص کافی در زمینه های محتوایی و شکلی است. در مراکز علمی آکادمیک رشته های تخصصی با عنوان‌های «مدیریت آموزش و برنامه‌ریزی» و میان رشته‌های دیگر وجود دارد که به این موضوعات می‌پردازند. تدوین متن و محتواهای آموزشی و تربیتی نیازمند کارهای تخصصی و هم اندیشی و همکاری کارشناسان رشته‌های مختلف است.
نبود چشم انداز تربیتی و یا منشورهای تربیتی و مشخص نبودن خط سیری روشن برای تغییر رفتار در سنین مختلف باعث شده که نسخه‌های متفاوتی در سال‌های گذشته به صورت آزمون و خطا تجربه شود و به نتیجه‌ی مطلوبی هم نینجامد.
مسؤولین مراکز فرهنگی برای انسجام بخشی به فعالیت‌های آموزشی و تربیتی خود باید در فکر تدوین محتوایی باشند که مورد اتفاق کارشناسان دینی و تربیتی باشد مربّیان مراکز فرهنگی نیز باید در این مهم سهیم شوند و برای تهیه و تدوین آن تلاش نمایند. علّت روزمرگی و دلزدگی افراد، بیشتر به فقدان متون مدوّن آموزشی و تربیتی بر می‌گردد. طرح موضوعات تکراری، متناسب نبودن مفاهیم ارایه شده برای مقاطع مختلف، ارایه‌ی مطالب متضاد، در دسترس نبودن کتاب‌های دارای طرح درس برای مربیان، از جمله مشکلاتی است که باعث سلب توفیق کار فرهنگی در مجموعه‌ها شده است.

چگونگی پرداختن به محتوا در مراکز فرهنگی

ضرورت اوّل: توجّه به رشد همه جانبه

در تدوین کتاب و یا جزوات آموزشی باید به رشد همه جانبه و همگون توجّه نمود. نگاه تک بُعدی به انسان باعث می‌شود که ما مخاطبانی کاریکاتوری داشته باشیم. تربیت فردی و اجتماعی متوازن نیازمند رعایت ظرافت‌های بسیاری است که غفلت از آن باعث ارایه‌ی محتواهایی سبک وکم بهره خواهد شد.

ضرورت دوم: ارایه‌ی محتواهای تربیتی وانگیزشی به جای متن‌های آموزشی صرف

غرض و هدف فعالیت‌های فرهنگی، تربیت است. ما تنها نباید به آموزش و زیاد کردن اطلاعات مخاطبین بیندیشیم، بلکه باید به جنبه‌ی احساسی و عاطفی و بیان حکایات و بهره‌گیری از شعر و مثال و انجام فعالیت‌های گروهی ومباحث خودشناسی و درگیر نمودن شخص با فطرت و وجدان خویش نیز بپردازیم.

ضرورت سوم: تعیین جهت و عنوان کلی موضوعات متناسب با مقاطع سنی

آب دریا را گر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
اگر تهیّه‌ی جزوه و کتاب دارای طرح درس مقدور نباشد، حداقل برگزاری جلسات مشورتی با کارشناسان این فن می‌تواند ما را در پیدا کردن جهت کلی موضوعات برای مقاطع مختلف یاری نماید. این‌که بدانیم چه موضوعاتی برای مقطع ابتدایی باید گفته شود، خود یک قدم روبه جلو به حساب می‌آید.(1)

ضرورت چهارم: تدوین قالب‌های طرح درس

لازم است برای مربیان طرح درس آموزشی تهیّه نمود. بررسی موضوع و ریز موضوع‌های آموزشی و بیان آیات و روایات و مثال و حکایت و شعر و ...، خود، موضوع مهمی است و می‌طلبد که عده‌ای به طور جدّی برای تهیّه‌ی آن وقت بگذارند.

ضرورت پنجم: تهیّه‌ی تقویم اجرایی برنامه‌ها

اگر مجموعه‌ای برای اجرای برنامه‌هایش تقویم اجرایی نداشته باشد قطعاً با سرگردانی مواجه خواهد شد. تقویم اجرایی موضوعات معرفتی، تربیتی و بصیرتی قابل طرح در حلقه‌ها و جلسات گروهی در هر مجموعه لازم است. باید مشخّص باشد در هر جلسه به چه موضوعی باید پرداخت.
به طورکلّی موضوعات را باید دو دسته نمود. موضوعات اعتقادی و موضوعات تربیتی، اخلاقی و بصیرتی. موضوعات اعتقادی در لیست ثابت و موضوعات تربیتی و بصیرتی در لیست مناسبتی و متغیّر قرار می‌گیرند.
محرّم یک مناسبت ویژه است. در این ایّام باید موضوع انتخابی ما متناسب با همین ایّام تدوین و ارایه شود. این قبیل موضوعات، متغیّرند و به صورت اقتضایی تعیین می‌شوند.
براساس تقویم اجرایی از ابتدای سال باید مشخص نماییم که در طول سال قرار است چند جلسه برای اعضای برگزار نمود. با نگاه و دقت در تقویم شمسی و مشخص کردن مناسبت‌های مهم و دادن اولویت به موضوعات، و تعیین لیست تعداد جلسات مناسبتی، تعداد جلسات ثابت معلوم می‌شود.
پس از تهیّه‌ی سیر مناسبتی و ثابت مشخّص می‌کنیم که در هفته های آینده متناسب با مناسبت‌ها چه موضوعاتی را باید برای گروه مطرح نمود. و در غیر مناسبت‌ها سیر ثابت خود را پی می‌گیریم.
ارایه‌ی یک نمونه‌ی سیر تربیتی یکپارچه برای سه مقطع سنّی
در هر نمونه، نخست، باید جهت کلی تعیین شود و مربّی پس از آن، موضوع را تبدیل به طرح درس نماید.
زمانی که جهت تربیتی یک مقطع مشخّص گردد مربّی باید در جلسات رسمی و غیررسمی و در برخوردهای مستقیم و غیر مستقیم و نامحسوس نیز همین موضوع را رویکرد و ملاک برخورد خود با متربّی قرار دهد. به عنوان مثال، وقتی که ما به ضرورت اعطای حس ارزشمندی در کودکان زیر11سال پی بردیم، علاوه بر موضوعاتی که می‌توان در این زمینه اجرا نمود، مربّی باید در برخوردها و ارتباطات غیر رسمی و غیر مستقیم و غیر آموزشی نیز این جهت تربیتی را فراموش ننماید.
مقطع ابتدایی:
رویکرد و جهت تربیتی:
الف: تکریم و ارزشمندی؛
ب: القای روحیه‌ی تعظیم؛
ج: احساس روحیه‌ی خوشایندی (اُنس با دین)

ادامه دارد.