امام على علیه السلام در تمام دوران زندگى پربار و نورانى خود سعى در هدایت دلها و مغزها به سوى حقیقت راه روشن الهى داشت. حضرت از هر فرصت مناسبى، با سخنرانی هاى اخلاقى، سیاسى، با نوشتن نامه هاى ضرورى و یا کلمات حکمت آمیز، به تمام ارزشهاى اخلاقى، انسانى اشاره مى فرمود و راه و رسم زندگى سالم و صحیح انسانى را در این کتاب به بشریت سرگشته، معرفى نمود و با هرگونه جهل و جهالت و نادانى مبارزه کرد و روش رسیدن به سعادت و تکامل جاویدان را به همگان نشان داد. این است که نهج البلاغه کتاب زندگى، کتاب اخلاق و رستگارى، کتاب سیاست و کشوردارى، کتاب تکامل و بالندگى است.
برخی رهنمودهای امیر المومنین به نوجوانان

1ـ صبر و بردبارى

همه ما می دانیم که نوجوان باید خود را بسازد چون روح 'تربیت پذیرى' دارد. نوجوان باید آینده نگر بوده و خود را براى فرداى بهتر آماده کند. نوجوان باید روابط اجتماعى خود را تنظیم کند. نوجوان باید انواع آگاهى و علوم را به دست آورد.

اما چگونه و با چه روشهائى مى توان به برترى هاى یاد شده دسترسى پیدا کرد؟

امام على علیه السلام مى فرماید تمام مراحل یاد شده را تنها با صبر و بردبارى مى توان سپرى کرد.

و تمام ارزشهاى یاد شده را با صبر و تحمل مشکلات مى توان در جان خویش پیاده ساخت.


ضرورت صبر و بردبارى

قال على علیه السلام: 'و عود نفسک التصبر على المکروه' امام على علیه السلام فرمود: "نفس خویش را بر استقامت در برابر مشکلات عادت ده" (نامه ى 16/31 نهج البلاغه المعجم المفهرس)


انواع صبر

امام پس از آنکه به یکى از ره آوردهاى صبر و بردبارى اشاره فرمود، انواع صبر را مورد ارزیابى قرار مى دهد، و این حقیقت را طرح مى فرماید که، صبر و بردبارى هیچگاه به ضرر و زیان کسى نخواهد بود، پس باید بر همه ى سختى ها و مشکلات بردبار بود.
باید تلاش کرد تا از زمینه هاى آماده، و روحیات مناسب نوجوانى براى 'خودسازى ' و 'تربیت خویش' حداکثر استفاده را برد. و با آگاهى و دوراندیشى به بازسازى فکر و جان و روان خود همت کرد. زیرا تمام اصلاحات اجتماعى، و انواع سازندگى ها، از فرد آغاز مى شود

قال على علیه السلام: 'الصبر صبران، صبر على ما تکره و صبر على ما تحب' امام على علیه السلام فرمود:

"صبر و بردبارى دو قسم است، یکى صبر بر انجام کارى که خوش ندارى و دیگرى صبر بر کارى که دوست دارى" (حکمت 55 نهج البلاغه المعجم المفهرس)

پس عامل اساسى، در مباحث نوجوانان، و به بارنشستن ارزشها، در خودسازى و تربیت نفس، صبر و بردبارى و تحمل مشکلات است.

نوجوانان باید خویشتن را با صبر و بردبارى عادت دهند و از عجله و شتابهاى دروغین بپرهیزند.

2ـ قانون گرائى

نوجوان سعى دارد با حساب و کتاب سخن بگوید. و دوست دارد که دیگران نیز با نظم و قانون باشند. و با او قانونمند برخورد کنند. سن و سال نوجوانى با نظم و ترتیب و قانون و حساب و کتاب هماهنگ است. اگر مربیان تربیتى، پدران و مادران، نوجوانان را با قوانین و مقررات اجتماعى آشنا سازند، چون زمینه ى پذیرش قانون در نوجوانان بسیار فراهم است، روح قانونگرائى و نظم گرائى در آنان به کمال خواهد رسید.

قال على علیه السلام: 'ان الله افترض علیکم فرائض فلا تضیعوها' امام على علیه السلام فرمود:

"همانا پروردگار بزرگ حقوقى را بر شما واجب کرده است پس آن را ضایع نگردانید" (حکمت 105 نهج البلاغه المعجم المفهرس)

قال على علیه السلام: 'الفرائض الفرائض ادوها الى الله تودکم الى الجنه' امام على علیه السلام فرمود:

"واجبات الهى واجبات الهى را براى خدا انجام دهید تا شما را به بهشت جاویدان برساند" (خطبه 2/167 نهج البلاغه المعجم المفهرس)

ممکن است اجراى قوانین و رعایت حقوق اجتماعى براى برخى ناخوشایند باشد، اما عدالت اجتماعى وقتى تحقق مى پذیرد که قوانین به خوبى اجرا شود.
خود سازی

3ـ تلاش در خودسازى

پس از شناخت روحیات و زمینه هاى فراهم دوران نوجوانى مانند:

الف- علم خواهى ب- تربیت پذیرى ج- دوراندیشى د- تفکر و اندیشه هدفدار ه- شکل گیرى شخصیت اجتماعى

باید تلاش کرد تا از زمینه هاى آماده، و روحیات مناسب نوجوانى براى 'خودسازى ' و 'تربیت خویش' حداکثر استفاده را برد. و با آگاهى و دوراندیشى به بازسازى فکر و جان و روان خود همت کرد. زیرا تمام اصلاحات اجتماعى، و انواع سازندگى ها، از فرد آغاز مى شود.


معیار خودسازى

قال على علیه السلام: 'کفاک ادبا لنفسک اجتناب ما تکرهه من غیرک' امام على علیه السلام فرمود: "در تربیت خویشتن این کافى است که آنچه بر دیگران نمى پسندى انجام ندهى" (حکمت 412 نهج البلاغه المعجم المفهرس)

اگر افراد جامعه، خود را تربیت کنند، جامعه نیز ساخته مى شود، و مفاسد اجتماعى و انحرافات اخلاقى به تدریج نابود مى گردند.


راه خودسازى

امام پس از طرح ضرورت خودسازى به راههاى خودسازى مى پردازد، و روش تربیت نفس، و راه خویشتن دارى را مى شناساند، و رهنمود مى دهد که منتظر دیگران نباش، تربیت و خودسازى را با تلاش و کوشش از خود آغاز کن.

قال على علیه السلام: 'و اکرم نفسک عن کل دنیه' امام على علیه السلام فرمود: "نفس خویش را از هرگونه کارهاى پستى دور نگهدار" (نامه ى 86/31 نهج البلاغه المعجم المفهرس)
نوجوان سعى دارد با حساب و کتاب سخن بگوید. و دوست دارد که دیگران نیز با نظم و قانون باشند. و با او قانونمند برخورد کنند. سن و سال نوجوانى با نظم و ترتیب و قانون و حساب و کتاب هماهنگ است. اگر مربیان تربیتى، پدران و مادران، نوجوانان را با قوانین و مقررات اجتماعى آشنا سازند، چون زمینه ى پذیرش قانون در نوجوانان بسیار فراهم است، روح قانونگرائى و نظم گرائى در آنان به کمال خواهد رسید

4ـ عفت و پاکدامنى

از نظر روانشناسى یکى از مسائل مهم نوجوانى شکل گیرى شخصیت اوست، نوجوان آرام آرام با محیط خانه و مدرسه و مراکز فرهنگى، آشنائى خاصى پیدا کرده و نسبت به آنها احساس مسئولیت مى کند. خود را درک مى کند و جایگاه مناسبى براى خود در نظر مى گیرد. در روابط اجتماعى براى خود احترام و شخصیتى قائل است. دوست دارد مردم او را احترام کنند، و شخصیت او را بشناسد و متناسب با آگاهى و اندیشمندى او به او بنگرند او را بستایند و مورد احترام قرار دهند که امام با توجه به همین مرحله ى حساس رهنمود مى دهد:
حفظ شخصیت

قال على علیه السلام: 'فاقیمو ا على شانکم و الزموا طریقتکم' امام على علیه السلام فرمود: "بر شخصیت و ارزش خود استوار باشید و راه خود را بروید" (خطبه ى 6/132 نهج البلاغه المعجم المفهرس)

چون دوران نوجوانى یکى از دورانهاى حساس شکل گیرى شخصیت نوجوان است، از این رو توجه به حقوق دیگران، خواسته ها و نگرانیهاى مردم بسیار ضرورى است.


راه حفظ شخصیت

مردم جامعه دوستان و همسایگان، همانند ما مى باشند، و چون ما محبت و خشم دارند. برخى از چیزها را دوست و بسیارى از سخن ها را دوست ندارند. شخصیت اجتماعى انسان وقتى درست شکل مى گیرد که متناسب با خواسته ها و کشش هاى درونى مردم رفتار کنیم و در پرهیز اجتماعى نیز داراى معیار سنجش صحیحى باشیم که فرمود:

قال على علیه السلام: 'من ضمن بعرضه فلیدع المراء' امام على علیه السلام فرمود: "کسى که بر آبرو و شخصیت خود نگران است باید از مجادله بپرهیزد" (حکمت 362 نهج البلاغه المعجم المفهرس)