تحصیل متربیان یکی از نکات جدی مورد توجه در بحث شجره طیبه صالحین است. به همین جهت و با توجه به نزدیکی بازگشایی مدارس و دانشگاه ها برگزاری جلسات مشاوره تحصیلی ویژه متربیان(با توجه به مقاطع مختلف) و همچنین اولیاء آنها(به طور جداگانه) می تواند یکی از برنامه های پیش روی حلقه های تربیتی باشد.استفاده از مشاوران متخصص و انتشار جزوات مشاوره ای ویژه اولیاء باید مد نظر مربیان و سرگروه های صالحین قرار گیرد.

در ادمه برخی موضوعات مناسب برای استفاده در جلسات مشاوره و جزوات مشاوره ای در اختیار مربیان محترم قرار داده می شود.

1.عوامل موفقیت در تحصیل

2.عوامل مؤثر در یادگیری

3.تقویت حافظه و تمرکز حواس

4.نظم و برنامه ریزی

5.راهبردهایی مفید درباره یادگیری

1.عوامل موفقیت در تحصیل

راه های دست یابی به موفقیت تحصیلی
1ـ توجه به پیش نیازهای یادگیری: برای دست یابی به پیشرفت تحصیلی ابتدا لازم است پیش نیازهای یادگیری مورد توجه قرار گیرند:
الف ـ وجود هدف برای یادگیری
ب ـ وجود انگیزه کافی برای یادگیری
ج ـ وجود توجه و دقت کافی نسبت به مطلب آموختنی 

الف ـ راه ایجاد هدف برای یادگیری: در فرایند تحصیل، دانش آموزان هنگامی به نتیجه رضایت بخش دست می یابند که هدف از آموختن هر مطلب یا ماده درسی را بخوبی بدانند. برای تحقق این امر لازم است علاوه بر تعیین هدف کلی از آموزش هر درس به تعیین هدف های کوتاه مدت که در فاصله زمانی کمتری به دست می آید اقدام کرد.
ب ـ راه ایجاد انگیزه: برای ایجاد انگیزه تحصیلی در دانش آموزان می توان از روش های زیر استفاده کرد:
1ـ طرح آموختنی ها به صورت پرسش های جالب و جذاب
2ـ قرار دادن دانش آموزان در تماس مستقیم با آموختنی ها
3ـ ایجاد زمینه برای انتقال و ارائه آموخته های دانش آموزان در بین جمع
4ـ بیان محاسن آموختن مطالب و معایب ندانستن آن ها.
5ـ آگاه نمودن یادگیرینده از میزان پیشرفت خود در جریان تحصیل.
6ـ استفاده از عوامل بر انگیزنده یا تشویقی مانند تشویق های کلامی (مرحبا، آفرین) و تشویق های غیر کلامی «دادن هدیه، تشویق نامه کتبی».
شایان ذکر است در به کار بردن روش های تشویقی بایستی به «سن و تفاوت های فردی» دانش آموزان توجه کرد؛ به عنوان مثال فراگیران در دوره پیش از دبستان و دبستان بیشتر با روش های غیر کلامی بر انگیخته می شوند.
ج ـ راه ایجاد توجه و دقت: دست اندرکاران آموزش و پرورش باید بدانند میزان توجه و دقت در دانش آموزان به عوامل متعددی مانند تفاوت های فردی، علائق، نیازها و سن بستگی دارد؛ مثلاً کودکان 3 تا 4 سال به مدت 5 تا 10 دقیقه و کودکان 4 تا 5 ساله، 15 دقیقه و کودکان 5 تا 6 ساله، 15 تا 20 دقیقه می توانند حواس خود را برای یادگیری مطلبی متمرکز کنند.
هم چنین لازم است رابطه میان زمان «توجه و دقت» با «نوع درس و فعالیت» در نظر گرفته شود؛ زیرا اگر دانش آموزان مجبور شوند چند درس را که نیاز به کار ذهنی داشته و ویژگی های همسان دارند در یک روز مطالعه کنند به مرور از وسعت و دامنه دقت آن ها کاسته می شود. برای ایجاد دقت و توجه بیشتر به مطالب آموختنی بهتر است مواد یادگیری تا آن جا که امکان دارد با تصاویر مختلف همراه شود. در ارائه مطلب از محرک های شنوایی (بیان شعر، داستان، مَثَل و همچنین تغییر تن صدا) استفاده کرد.
2ـ زمان مناسب برای یادگیری: هر شخص در ساعات معینی از روز و شب کار ذهنی را بهتر انجام می دهد؛ اما تحقیقات نشان می دهد که در ساعات اول روز آمادگی برای یادگیری بیشتر است، لذا توصیه می شود درسهایی که نیاز به تمرکز و دقت ذهنی بیشتری دارد در «ساعات اول روز» مطالعه شوند. هم چنین تجربه نشان داده است که قدرت فراگیری یک دانش آموز در آغاز، نیمه و پایان جلسه درس یکسان نیست. آن چه در ابتدا و پایان یک جلسه درسی ارائه می شود بهتر در ذهن اثر می گذارد، بنابر این توصیه می شود حتماً در اواخر جلسه، مطالب درسی به طور خلاصه تکرار شود. هم چنین طبق بررسی های انجام شده «رابطه معکوس» بین مدت زمان انجام یک کار و میزان دقت وجود دارد، بنابر این توجه داشته باشید زمان اختصاص داده شده برای هر جلسه یادگیری طولانی نباشد.
3ـ پُر یادگیری: برای این که دانش آموزان آنچه را یاد می گیرند بتوانند زمان طولانی نگه دارند بایستی به جای یادگیری، پُر یادگیری کنند. در پریادگیری، یادگیری زیادتر از حد لازم انجام می شود و فراگیرنده به تکرار مجدد مطالب آموخته شده می پردازد.
4ـ خواندن با صدای بلند: اگر دانش آموزان مطالب را با صدای بلند بخوانند (طوری که خود نیز بشنوند) با این عمل از دو حس بینایی و شنوایی به صورت همزمان استفاده می کنند، لذا یادگیری آسانتر می شود.
5ـ از بر خواندن مطالب: از بر خواندن مطالب، میزان کارآیی حافضه را در نگهداری و به یادآوری مطالب زیاد می کند. منظور از اصطلاح «از بر خوانی» فقط حفظ کردن عین یک متن؛ مثل شعر و بازگویی آن نیست، بلکه فهمیدن آن و حتی تجسم مطالب در ذهن است.
6ـ توجه به مدت زمان هر جلسه آموزش یا تمرین: روان شناسی یادگیری تأکید می کند که در تعیین مدت جلسه آموزش برای فراگیران حتماً باید به میزان سن و ظرفیت و توانایی آن ها توجه شود. در مورد بزرگسالان دامنه توجه و تمرکز به مطالب درسی نزدیک 45 دقیقه است، لذا توصیه می شود بعد از این مدت فاصله ای برای استراحت در نظر گرفته شود.
تجربه ها و پژوهش های انجام شده نشان داده است که میزان یادگیری در جلسات فشرده نسبت به مواردی که بین جلسه های آموزش، فاصله مناسبی وجود دارد، بسیار کمتر است.
7ـ استفاده از چند حس: اگر دانش آموزان برای آموختن مطالب درسی از چند حس (بینایی، شنوایی و ....) استفاده کنند یادگیری عمیقتر و میزان قدرت یادآوری و یادداری بیشتر خواهد شد بخصوص آن که دانش آموزان تا سن 14 سالگی دارای حافظه بصری بسیار قوی هستند و اگر از وسائل کمک آموزشی؛ نظیر لوحه، طرح، منحنی، نمودار، عکس، نقشه و .... که در آنان حس بینایی به کار گرفته می شود، استفاده کنند درجه یادگیری افزایش می یابد.
8ـ سازماندهی مطالب: سازماندهی مطالب درسی یا به اصطلاح طبقه بندی محتوی در ذهن، عامل مؤثری در حفظ و یادگیری محسوب می شود. بهترین روشن آن است که بین مطالب درسی ارتباط منطقی و معنی دار ایجاد کرده و هنگام مطالعه، یادداشت برداری شود. مشخص کردن مطالب مهم، برجسته کردن نکات اساسی و توضیح مطالب کلیدی در حاشیه یا در صفحه ای جداگانه به حفظ یادگیری و افزایش زمان یادداری کمک چشمگیری می کند.
9ـ مکان مطالعه: یکی از عوامل مؤثر در یادگیری، مکان مطالعه است. در انتخاب مکان مطالعه نکات زیر توصیه می شود:
1ـ9. از یک مکان نسبتاً ثابت برای مطالعه و انجام تکالیف درسی استفاده شود و مرتب محل مطالعه تغییر نیابد.
2ـ 9. مکان مطالعه در جایی انتخاب گردد که متغیرهای مداخله گر؛ مانند: صدا، تصاویر تلویزیون، رفت و آمد افراد خانواده و .... وجود نداشته باشد.
3ـ9. هنگام مطالعه به وضعیت نشستن توجه شود و به دانش آموزان توصیه گردد که از خمیده کردن ستون فقرات خود خودداری کنند. در حالت خوابیده یا دراز کش مطالعه ننمایید.
4ـ9. به این نکته مهم توجه شود که درجه دمای مکان مطالعه تأثیر چشم گیری در کارآیی فعالیت های مغزی و در نتیجه یادگیری دارد. هوای گرم و یا هوای بسیار سرد از یادگیری مطلوب جلوگیری می کند.

**************************************************************

2.عوامل مؤثر در یادگیری

عوامل مؤثر در یادگیری دانش آموزان
1ـ خصوصیات یادگیرنده: در جهت دستیابی به نتایج مطلوب در یادگیری بایستی به خصوصیات فردی یاد گیرنده توجه شود. مهم ترین این ویژگی ها عبارتند از:
الف) داشتن امکانات حسی (بینایی، شنوایی...) و جسمانی در حد نیاز: بررسی ها نشان می دهد که حدود 2 درصد از دانش آموزان در شنوایی خود با مشکل مواجه هستند. بی توجهی به این نکته می تواند از پیشرفت تحصیلی آن ها جلوگیری کند. تحقیقات انجام شده روی کودکان و نوجوانان بزهکار نیز نشان می دهد که ضعف بینایی و شنوایی در این گروه چند برابر همسالان آن هاست.
ب) داشتن امکانات روانی (ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی): برای موفقیت در یادگیری، برخورداری از سلامت ذهنی، عاطفی و اخلاقی ضروری و اجتناب ناپذیر است. بررسی ها نشان می دهد درجه هوشبهر کودکان ثابت نیست و عوامل محیطی مناسب می تواند باعث ارتقای آن و بر عکس در صورت نامطلوب بودن شرایط محیط زندگی منجر به ضعف آن شود. در این جا می توان گفت دانش آموزان هوشمند با دارا بودن درک سریع، کنجکاوی سیری ناپذیر، اطلاعات عمومی مناسب، حافظه قوی، خزانه وسیع لغات، علاقه زیاد به کتاب و کسب تجربه های جدید، در یادگیری و تحصیل موفق تر هستند. به غیر از هوشبهر، ویژ گی های شخصیتی فراگیر نظیر میزان اعتماد به نفس تأثیر چشم گیری در پیشرفت تحصیلی دارد.
ج) داشتن علاقه و انگیزه برای یادگیری: میزان انگیزه و علاقه فراگیر به تحصیل و کسب علم از جمله عواملی است که در یادگیری نقش عمده ای دارد. در این میان بایستی به انگیزش پیشرفت و شیوه های تقویت آن پرداخت. انگیزش پیشرفت عبارت است از «گرایش همه جانبه به ارزیابی عملکرد خود با توجه به عالی ترین معیارها، تلاش برای موفقیت در عملکرد و برخورداری از لذتی که با موفقیت همراه است.» (فلد، رولند، کولد 1979). انگیزش پیشرفت یعنی این که «فرد تمایل دارد کاری را در یک زمینه بخوبی انجام دهد و عملکردش را در خودجوش ارزیابی کند.»
2ـ خصوصیات محیط خانوادگی: در سالهای اخیر تحقیقات متعددی به منظور شناسایی رابطه محیط خانوادگی در مورد موفقیت تحصیلی دانش آموزان انجام شده است. در این قسمت به برخی از نتایج پژوهش های مطرح شده اشاره می کنیم:
(وینتر، پل و داسیتروم، 1984) در بررسی های خود متوجه شدند مادران دانش آموزان تیزهوش نسبت به جمعیت کل زنان، وظیفه شناس و مستقل تر هستند و با برنامه ریزی های دقیق تر عمل می کنند. در مطالعه دیگری که توسط «لویپ وجی» (1987) صورت گرفت، مشخص شد که مادران دانش آموزان موفق و باهوش در برخورد با فرزندان بر ارتباط کلامی تکیه می کنند در صورتی که دیگر مادران بیشتر از تکنیک های ارتباطی فیزیکی و اشاره ای استفاده می کنند. نحوه ارتباط مادران گروه اول موجب غنی تر شدن خزانه لغات در فرزندان می شود که این نکته، آنان را در محیط آموزشی موفق تر خواهد کرد.
«دام بی کارنس» و «شوید» (1980) در مورد ویژگی های پدران و دانش آموزان موفق و باهوش ویژگی های زیر را مشاهده کرده اند:
1ـ پدر دانش آموزان موفق و باهوش در رابطه با مطالعه و وضع تحصیلی فرزندان بر فعالیت های شفاهی یا ارتباط کلامی با آنان تأکید بسیار دارند.
2ـ پدران در منزل به جای ارائه یک شخصیت منفعل و کناره گیر، شخصیتی فعال و پویا از خود نشان می دهند. «کارنان و گراسبوگ» (1987) ویژگی های خانواده دانش آموزان موفق و باهوش را «ارزش قائل شدن به روابط حمایتی متقابل، بیان آشکار افکار و احساسات در محیط خانواده و توجه به مشارکت و نظرخواهی از یکدیگر» معرفی می کنند. بررسی های دیگر نشان می دهد نوع تصور والدین از توانمندی های فرزندان خویش می تواند در تعیین وضعیت تحصیلی آنان نقش مؤثری ایفا کند؛ زیرا تصور مثبت از استعدادهای کودکان و نوجوانان منجر به تشکیل خودپنداری مثبت در آنان می شود و در این شرایط با افزایش میزان اعتماد به نفس زمینه برای پیشرفت تحصیلی آماده می شود. شیوه های تربیتی والدین نیز تأثیر بسزایی در وضع تحصیلی ایجاد می کند. نتایج پژوهش های متخصصان روان شناسی تربیتی نشان می دهد والدینی که مرتب فرزندان خود را طرد می کنند و یا از روش های تنبیهی برای ادب کردن آن ها استفاده می کنند بیشتر آن ها باعث تقویت منبع کنترل بیرونی در وجود فرزندان می شوند و چنان چه در مباحث گذشته یاد آور شدیم این نوع منبع کنترل منجر می گردد تا دانش آموزان از قبول مسوؤلیت ها فرار کنند. در وضعیت تحصیلی خویش دیگران را به جای خود مسؤول بدانند و در نتیجه فعالیت کمتری برای دستیابی به پیشرفت و موفقیت تحصیلی انجام دهند. علاوه بر موارد مطرح شده، وضعیت تحصیلی والدین، تعداد افراد خانواده، وضعیت اقتصادی، نوع ارتباط اجتماعی خانواده با دیگران و .... در شکل گیری وضعیت تحصیلی بسیار مؤثر است.
خانواده و موفقیت تحصیلی فرزندان
در جهت دست یابی به پیروزی تحصیلی فرزندان، والدین بایستی به نکات زیر توجه کنند:
ـ با ایجاد تفاهم و برخورد منطقی با یکدیگر ، محیطی آرام و مساعد برای تحصیل و یادگیری فرزندان به وجود آورند.
ـ به ارضای نیازمندی های جسمی، روانی، عاطفی و عقلی فرزندان توجه کنند.
ـ انتظارات به جا و منطقی از پیشرفت و موفقیت تحصیلی فرزندان خود داشته باشند.
ـ فرزندان را برای کسب نمره 20 در تنگنا و فشار روانی قرار ندهند.
ـ به حدود توانمندی، استعداد و تفاوت های فردی در بین فرزندان توجه کنند.
ـ با اهمیت دادن به کسب علم و مطالعه، نمونه عملی مناسبی برای فرزندان ایجاد کنند.
ـ در برابر موفقیت تحصیلی فرزندان از خود واکنش مثبت نشان دهند.
ـ ارتباط خود را با محیط مدرسه محکم کنند.
3ـ خصوصیات محیط آموزشی: شرایط و نوع امکانات محیط آموزشی، تعداد مناسب دانش آموزان در کلاس، سطح تحصیلی و رقابت بین دانش آموزان، نحوه تدریس و تجربه ارزشمند معلمان و .... می توانند موجب پیشرفت تحصیلی شوند و بر عکس بی توجهی به عوامل مطرح شده باعث افت تحصیلی دانش آموزان می گردد. نتایج و بررسی ها در روان شناسی آموزشگاهی نشان می دهد معلمی قادر به ایجاد زمینه پیشرفت تحصیلی است که خود خصیصه هایی چون: ایمان، کار، تزکیه، خلاقیت، تقوا، خویشتن داری، وجدان کار، مناعت طبع، سلامت جسم و روان، هماهنگی گفتار و کردار و ... را داشته باشد و هنگام تدریس به نیازها، علایق، تفاوت های فردی و رشد توانمندی های دانش آموزان توجه کند و نیز در ملزومات آموزشی، بر مواد درسی تسلط کافی داشته باشد و از ارزش های مطلوب در نحوه تدریس استفاده کند.
مدرسه و موفقیت تحصیلی دانش آموزان
برای دست یابی به پیروزی تحصیلی دانش آموزان، معلمان و مسؤولان مدرسه بایستی به نکات زیر توجه کنند:
ـ توانمندی های دانش آموزان را تقویت کنند.
ـ زمینه ترس از شکست و دست نیافتن به موفقیت را در آن ها از بین ببرند.
ـ برای تحریک انگیزه پیشرفت تحصیلی از روش های مستقیم و غیر مستقیم استفاده کنند.
ـ در روند یادگیری، مرتب آموخته های آن ها را ارزش یابی کنند.
ـ در فرایند تحصیل و یادگیری از مشارکت و فعالیت دانش آموزان استفاده کنند.
ـ ارتباط خود را با محیط خانواده از طریق برگزاری جلسات آموزش خانواده حفظ کنند.

**************************************************************

3.تقویت حافظه و تمرکز حواس

الف - برخی راه های تقویت حافظه
1. تمرین پراکنده با مطالعه با فاصله: در این روش، یاد گیرنده به جای اینکه سعی کند تا یکباره و در یک نوبت مطالب را حفظ کند، وقت خود را تقسیم می کند و چندین بار آن را مرور می نماید، اگر یاد گیرنده سعی کند تا در یک نوبت همه مطالب را حفظ کند و تمام دقت خود را در همان یک نوبت صرف یادگیری آن مطلب نماید، این امر باعث خستگی و از بین رفتن انگیزه در او می شود. علاوه بر این، معمولاً پس از پایان یافتن تمرین، فراموشی صورت می گیرد. اگر یاد گیرنده چندین نوبت، صرف مطالعه مطلب کند، آنچه در نوبت قبل فراموش شده است در نوبت بعد به سرعت آموخته می شود.[1]
2. روش تداعی معانی: حافظه با یادآوری و بازیابی تقویت می شود. صورت ها و مضمونهایی که شخص به خاطر می آورد نقطه شروعی برای تداعی است. کلمه‌ «تداعی» که یک اصطلاح روان شناسی است به طور معمول با واژه «معانی» به کار می رود. «تداعی» به معنای دعوت کردن است؛ یعنی در حافظه‌ شخص هر مطلبی مطالب دیگر را به خاطر می آورد. آنگاه هر یک از این مفاهیم ذهنی جدید، اشیاء و مفاهیم دیگری را به یاد می آورد و این امر مرتباً ادامه می یابد؛ ‌و به این ترتیب مخزن حافظه وسعت می یابد. «تداعی معانی» انواعی دارد که عباتند از: تداعی در اثر «شباهت» «همراهی» «تقابل» و «تضاد». شباهت ممکن است در لفظ یا در معنی باشد. مثلاً «باران» «آب» را تداعی می کند. در تضاد، دو شیء یا دو واژه با مفهومهای متضاد در پی هم خواهند آمد، مانند سفید و سیاه. اشیایی که همراه هم هستند و یا وقایعی که همزمان و یا در پی هم رخ می دهند نیز سبب تداعی می شوند. مانند: رعد و برق. در تداعی معانی وقتی واژه را می شنویم واژه دیگری را که با آن ارتباط دارد به یاد می آوریم. با این روش می توان بسیاری از مطالب را به یاد آورد. همچنین اگر مطالب جدید با مطالب گذشته ارتباط داده شوند، بهتر در حافظه باقی می مانند.
اگر هنوز تحصیل می کنید می توانید موضوعات درسی خود را با موضوع های دیگر، مانند نقشه جغرافیا و یا تصویرهایی برای ایجاد تداعی معانی در موقع یادآوری، گره بزنید. حتی، وقتی یادداشت و یا کتابی را مطالعه می کنید سعی کنید تصویر آنها را نیز به خاطر بسپارید. مثلاً اگر جنگ نادر شاه در هندوستان را مطالعه می کنید، منظره فیل ها و فنون جنگی نادرشاه را در نظر خود مجسم کنید تا مطالب در ذهن شما همراه با تصاویر ذهنی باقی بمانند.[2]
3. استفاده از «پیش سازمان دهنده»: از پیش سازمان دهنده به مجموعه ای از مفاهیم مربوط به مطلب یادگیری گفته می شود که پیش از آموزش جزئیات تفصیلی مطلب، در اختیار یادگیرنده گذاشته می شود. نقش پیش سازمان دهنده، این است که یادگیرنده را با مطالبی که قرار است بیاموزد آشنا می سازد و کمک می کند تا اطلاعاتی را که بتوان مطالب جدید را به آنها ربط داد به یاد آورند. بنابراین، پیش سازمان دهنده، یک بیان مقدماتی درباره موضوع یادگیری است که برای اطلاعات جدید، یک چهارچوب ذهنی فراهم می آورد و این اطلاعات جدید را به آنچه از قبل می داند ربط می دهد.[3]
4. روش «بند به بند»: این روش را دانشجویان زیادی طی سالهای متمادی به کار برده و عموماً از آن نتیجه مطلوب گرفته اند، جزئیات این روش به این شرح است.
4-1. در اتاقی آرام پشت میز خود بنشینید پاهای خود را راحت روی زمین قرار دهید، کتاب را باز کنید و در مقابل خود قرار دهید چند صفحه یادداشت تمیز و دو سه مداد نیز در کنار دستتان بگذارید.
4-2. اولین صفحه فصل را بیاورید، عنوان فصل و عنوان اول بعد از آن را ـ اگر وجود داشته باشد ـ یادداشت کنید.
4-3. اولین بند را بخوانید و سپس خواندن را متوقف کنید.
4-4. آنگاه به دقت به آنچه خواندید بیندیشید و در کلماتی هر چه کمتر و به زبان خودتان آن را خلاصه کنید. این خلاصه می تواند حتی چهار یا پنج کلمه باشد و به صورت جمله نباشد.
4-5. با همین روش ادامه دهید و بندها را یکی یکی به زبان خودتان خلاصه کنید. عنوانهای فرعی فصل را نیز در لا به لای خلاصه های خود، در محل مناسب قرار دهید.
فایده واقعی این روش زمانی آشکار می شود که بخواهید برای امتحان آماده شوید. اگر فصلها را خوب خلاصه کرده باشید، با مرور این خلاصه ها خود را از خواندن دوباره کل کتاب معاف کرده اید.[4]
5. مواد غذایی و تقویت حافظه: متابولیسم مغز تحت تأثیر مبادلات کلسیم و فسفر قرار دارد. پس مواد غذایی ما باید از مقادیر کافی از این دو عنصر برخوردار باشند. برای «غذا دادن» به مغز و تقویت حافظه، خودرن مواد غذایی زیر توصیه می شود:
5ـ1. شیر، یکی از اصلی ترین غذاهای ضروری مغز، شیر است. شیر با مزاج بعضی افراد نمی سازد لذا می توان آن را به صورت شیر خشک و همراه با غذاهای دیگر مصرف کرد.
5ـ2. پنیر، به ویژه برای کسانی که با مزاجشان سازگار است خوردن آنرا توصیه می کنیم.
5ـ3. جوانه گندم، این ماده را می توان بعنوان یکی از غذاهای اصلی مغز به شمار آورد. از حیث فسفر کلسیم و ویتامین ها بسیار غنی می باشد.
5ـ4. ماهی. این ماده خوراکی به جهت داشتن مواد فسفری فراوان، برای مغز بسیار نافع است.
5ـ5. تخم مرغ، در تخم مرغ مواد غذایی ارزنده به وفور دریافت می شود البته در خوردن آن افراط نکنید.
5ـ6. بادام، گردو، فندق. توجه داشته باشید که هر چند خوردن این مواد کارخانه مغز را به تحرک وادار می سازد، به همان اندازه هضم آنها دشوار است و معده های ضعیف بایستی متوجه باشند که بخصوص شبها از مصرف آنها خودداری کنند.[5]
6- توصیه های اسلام برای تقویت حافظه ==============================================
در اینجا می پردازیم به بیان چیزهایی که در تقویت حافظه از نظر اسلام نقش مؤثر دارند.
6ـ1. خواندن قرآن، به خصوص خواندن مداوم آیت الکرسی
6ـ2. فرستادن صلوات بر محمد مصطفی ـ صلی الله عَلیهِ وَ اله و سَلَّم ـ و اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ
6ـ3. مسواک کردن
6ـ4. عسل خوردن
6ـ5. خوردن کشمش پیش از صبحانه؛ چرا که این ماده حاوی مقدار زیادی فسفر است که باعث رشد و سر زندگی قوای مغزی می شود.
6ـ6. تنظیم برنامه برای کارهای روزانه
7- روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ و عوامل نسیان و کم حافظگی: برخی روایات بعضی عوامل نسیان را بیان کرده اند: به چند مورد از آنها اشاره می کنیم: 7-1. انجام گناهان 7-2. خوردن ترشیها 7-3. خنده زیاد و بلند 7-4. بی احترامی به استاد 7-5. خوردن زیاد پنیر 7-6. خواندن نوشته های روی قبرها 7-7. خوردن و آشامیدن در حال جنابت 7-8. خوردن غذای داغ 7-9. زیاده روی در مباشرت جنسی 7-10. بوییدن بوهای بد.[6]
ب- راه های تمرکز حواس ================================
در ابتدا تعریفی از «تمرکز» ارائه می دهیم: تمرکز حالتی است که در آن از میان افکار و آراء مختلف شخص، یک فکر در مرکز قرار می گیرد و بقیه افکار و آراء او نسبت به آن فکر، جنبه پیرامونی دارند. بنا به تعریفی دیگر، تمرکز حواس یعنی توانایی ثابت نگه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که به میل و اراده انتخاب شده است و مانع شدن از اینکه این دقت و توجه به سوی موضوعات دیگر منحرف شود.[7]
- برای ایجاد تمرکز و تقویت آن ابتدا باید عواملی را که باعث می شوند تمرکز حواس شخص از بین برود شناسایی کرد و سپس با راه های مقابله با آنها آشنا شد. این عوامل عبارتند از:
1. عدم علاقه نسبت به موضوع مورد مطالعه: از مهمترین عوامل عدم تمرکز حواس، آن است که خواننده نسبت به کتاب یا موضوع مورد مطالعه، علاقه نداشته باشد. بهترین شیوه مقابله با این حالت، آن است که بین این موضوع یا کتاب، ‌با آنچه مورد علاقه شدید خواننده است ارتباطی برقرار شود. مثلاً دانش آموزی که به قبولی در کنکور علاقه زیادی دارد، باید میان این کتاب و قبولی در کنکور ارتباطی برقرار کند تا از این راه، حالت بی علاقگی او زایل شود.[8]
2. آشفتگی های درونی: منشأ این آشفتگی ها در درون انسان قرار دارد مانند: نگرانی، ترس، اندوه، حسادت و به طور کلی احساسات هیجان آمیزی که در ذهن مانع تمرکز می شود. بهترین راه برای منحرف کردن توجه فکر از نگرانیها این است که آنها را در کاغذی یادداشت کنید و به خودتان بگویید که بعد از مطالعه درباره آنها فکر خواهید کرد. با این روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به صورت موقت از پرداختن به نگرانیها منحرف می گردد و قدرت تمرکز را افزایش می دهد.[9]
3. عدم هماهنگی بین قدرت اراده و تخیل: اگر تخیّل خواننده با اراده اش هم سو نباشد نمی تواند تمرکز حواس کافی داشته باشد. در روان شناسی ثابت شده است که در این تضاد و ناهماهنگی، قدرت تخیّل قوی تر از اراده است. مثلاً دانشجویی کتابی را باز می کند و به مطالعه آن می پردازد، پس از مدّت کوتاهی افکاری به ذهنش خطور می کند مثلاً با دوستانش بازی می کند، به سینما می رود... این تخیلات باعث می شود که خواننده تمرکز خود را از دست دهد. برای غلبه بر این مشکل خواننده وقتی می خواهد موضوع خاصی را مطالعه کند بهتر است خود را در حال و هوای مخصوص آن موضوع قرار دهد. مثلاً اگر کتاب پزشکی می خواند، خود را در حال و هوای پزشک قرار دهد.[10]
4. آشفتگی های بیرونی: این آشفتگی ها از تحریک های غیر عادی حواس مختلف انسان ایجاد می شود، هر گونه تحریک غیر عادی حواس، ممکن است فرایند تمرکز را با اشکال مواجه کند. تشنگی، گرسنگی، درد، گرما، سرما و.. موجب بر هم خوردن تمرکز می شود. برای رفع این آشفتگی ها باید تا حدّ امکان محیط مطالعه را از محرک های خارجی دور ساخت. مثلاً ‌محیطی را برای مطلاعه انتخاب کنید که در آنجا صداهای ناهنجار، رفت و آمد وسایل نقلیه و.. نباشد. همچنین نور محل مطالعه هم باید به اندازه کافی باشد.[11]
گوش دادن به موسیقی رادیو یا نوارهای آهنگ هنگام مطالعه باعث انحراف توجه و کاهش تمرکز می شود. این که بعضی ها می گویند که صدای رادیو یا نوار موسیقی در تمرکز به آنها کمک می کند درست نیست. اگر دانش آموزی با این طریق مطالعه، خوب یادمی‎گیرد با حذف موسیقی نمراتش بهتر خواهد شد.[12]
اقدامات زیر همچنین برای ایجاد تمرکز در هنگام مطالعه مفید خواهد بود:
ـ طرح سؤالات و یافتن جواب آنها هنگام مطالعه موجب از بین رفتن بی حوصلگی و باعث تمرکز بهتر می شود.
ـ تجسم کردن، یعنی استفاده از حواس مختلف و تفکر بر روی مطالب و در نتیجه معنا بخشیدن به کلمات و پی بردن به هدف نویسنده.
ـ یادداشت کردن، خلاصه کردن، علامت گزاری، حاشیه نویسی و مرور مطالب. تمام این کارها یادگیری را آسان و تمرکز را بهبود می بخشد.
عبارت خواندن، تمرکز را افزایش می دهد. زیرا از طریق عبارت خوانی، شما با سرعت نزدیک به سرعت اندیشیدن خود، می خوانید. در حالی که در کلمه خوانی مجبورید با پهلوی هم قرار دادن کلمات به معانی برسید، که این خود باعث حواس پرتی می شود.[13]

---

[1] . روشهای یادگیری مطالعه، سیف، علی اکبر، نشر دوران 1377.
[2] . حافظه برتر، هرو آبادی، نشر سالمی1381.
[3] . روش یادگیری و مطالعه، سیف، علی اکبر، نشر دوران، 1376.
[4] . فن مطالعه، فریل اینس، لیندا ترجمه صلحجو، علی، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، 1373.
[5] . حافظه، رزم آزما، هوشیار، نشر سپنج.
[6] . راهنمای حفظ قرآن، البصری، صفاء الدین،‌ ترجمه محمد مهدی رضایی، دفتر نشر الهادی.
[7] . مطالعه روشمند، خادمی، عین الله ، نشر پارسیان.
[8] . همان.
[9] . عوامل موفقیت در تحصیل، نظری، مرتضی، نشر مدرسه برهان.
[10] . مطالعه روشمند، خادمی، عین الله ، نشر پارسایان.
[11] . عوامل موفقیت در تحصیل، نظری، مرتضی، نشر مدرسه برهان.
[12] . شیوه های یادگیر مطالعه، دلجو، شریعت. نشر زرین.
[13] . همان.

4.نظم و برنامه ریزی

امام علی - علیه السلام - : «همانا شبانه روز تو، تمام نیازهایت را پوشش نمی دهد، پس اوقات آن را بین کار و آسایش خود تقسیم کن.»[1]
انسان باید کارها و فعالیت های خود را سامان دهد و جایگاه زمای همه خواسته ها و نیازمندی های خویش را معین کند فرد منظم و با برنامه در تاروپود زمان و مکان فعالیت ها و اعمال خود را چنان به جا و به اندازه قرار می دهد که در نهایت بافته ای زیبا و لطیف پدید می آورد. او به خوبی می داند آرزوها و خواسته های انسان، و نیازهای انسان آن چنان گوناگون و متنوع است که انجام همه آن ها از قدرت و توانش بر نمی آید. تا آن جا که تأمین همه آن ها در ظرف کوچک شبانه روز نمی گنجد.
از این رو است که او به ناچار از میان آن ها مهم ترین ها را بر می گزیند و برای انجام هر یک، ساعت و زمانی مشخّص می سازد تا در طول زمان به گونه ای مستمرّ به آن ها بپردازد. بر این اساس است که از پراکنده ساختن زمان و فرسودن خویش در گذر آن می پرهیزد و از عمر خود ـ که اصلی ترین سرمایه اوست ـ بهترین بهره ها را می برد.
الف ـ تعریف برنامه ریزی:
در تعریف واژه و اصلاح برنامه ریزی، تعاریف و شناسه های گوناگونی به کار رفته است. یکی از این شناسه ها چنین می گوید: «پیش بینی خردمندانه و تنظیم هدفمند فعالیت ها و نیازمندی ها در مدت زمان (شبانه روز، هفته، ماه و سال) بر اساس اولویت ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده»[2] بر اساس این تعریف یک «برنامه خوب» چنین تعریف می شود: «چینش و جایگزینی خردمندانه و آینده نگر فعالیت ها و نیازمندی ها، در ظرف زمان بر اساس اولویت ها و متناسب با توان و خواسته اجراء کننده».[3]
ب ـ آثار و برنامه ریزی:
برنامه ریزی آثار بسیاری را در بر دارد که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود:
ـ وظایف و کارها و فعالیت ها با پیش بینی و دقّت خردمندانه انتخاب می گردد.
ـ خواسته ها و نیازها با اولویت مورد توجّه و گزینش قرار می گیرد.
ـ بهداشت جسم و روح و میزان توانایی های آن ها مورد توجّه قرار می گیرد.
ـ از فرصت ها و امکانات بیشترین استفاده و بهره وری می شود.
ـ عادت های مفید ایجاد می شود و در نتیجه کارها با سهولت بیشتری انجام می گیرد.
ـ بهره وری بیشتر از عمر و توانایی ها به دست می آید.
ـ با انجام پی در پی و بلند مدّت کارها و فعالیت ها، آن ها مفیدتر و محبوب تر می شوند.
ـ از فرسایش توان و پراکندگی و نگرانی، تشویش و سرگردانی پیش گیری می شود.
ـ ارزیابی، بررسی و پیگیری از نحوه انجام کار و پشرفت آن ممکن می شود.
این آثار، رسیدن به اهداف تعریف شده را ـ با استمداد از پروردگار متعال ـ آسان و ممکن می کند.
ج ـ ویژگی های یک برنامه ریزی خوب:
یک برنامه ریزی خوب دارای ویژگی هایی است که به برخی از آن ها در زیر اشاره می شود:
1ـ جهت گیری به سوی اهداف تعریف شده و تأمین اهداف رفتاری.
2ـ فراگیری زمان مند همه ی وظایف و فعالیت ها و نیازهای لازم بر اساس اولویت ها.
3ـ هماهنگی و تناسب با توانایی ها و خواسته ها.
4ـ رعایت بیشترین بهره وری و پوشش کامل زمان.
5ـ تنوّع و توجّه به نشاط و شادابی و تأمین بهداشت جسم و روح.
د ـ مراحل برنامه ریزی:
برای تنظیم یک برنامه باید مراحل زیر در نظر گرفته شود:
1ـ تعیین أهداف اصلی و فرعی
2ـ فهرست کردن خواسته ها و نیازهای لازم
3ـ فهرست کردن وظایف و کارها و فعالیت های لازم برای وصول به اهداف
4ـ تعیین اولویت ها و ارزش گذاری فهرست های بالا (با امتیاز دادن به آن ها از یک تا پنج)
5ـ زمان سنجی برای هر یک از نیازها و فعالیت ها
6ـ چینش مهم ترین وظایف و کارها و نیازها در ساعات شبانه روز، و اوقات هفته و ماه و سال
7ـ اجرای آزمایشی برنامه و تصحیح و تکمیل آن پس از اجرای یک ماهه
8ـ ارزیابی پی در پی برنامه
تذکر 1: به جاست، برای موفقیت در برنامه ریزی و اجرای شایسته آن با یک یا دو نفر از استادان آگاه مشاوره داشته باشیم و از هدایت های آنان بهره مند شویم.
تذکر2: با یاری خداوند متعال و پایداری و پایبندی، به اجرای برنامه پرداخته و در صورت تخلف، برای خود تنبیه، جریمه و شیوه جبران مناسب در نظر بگیرند.
هـ ـ خواسته و نیازها:
سلسله نیازهای انسان به صورت های گوناگون تنظیم شده است. با توجه به فضای بحث حاضر (برنامه ریزی در راستای زندگی دانشجویی و طلبگی) به برخی از خواسته ها و نیازهای ضروری اشاره می نماییم:
1ـ خواسته ها و نیازهای جسمی
2ـ خواسته ها و نیازهای روحی و معنوی
3ـ خواسته ها و نیازهای خانوادگی و عاطفی
4ـ خواسته ها و نیازهای اجتماعی و سیاسی
5ـ خواسته ها و نیازهای اخلاقی و تربیتی
وـ فعالیت ها:
در دوران طلبگی یا دانشجویی هر یک از طلاب یا دانشجویان به فراخور استعدادها و توانمندی های خود فعالیت هایی را انجام می دهند. مجموعه فعالیت هایی که هر شخص در دوران طلبگی یا دانشجویی خود باید به آن بپردازد به طور کلی عبارتند از:
1ـ فعالیت های علمی و تحصیلی
2ـ فعالیت های تعلیمی و تربیتی
3ـ فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی
4ـ فعالیت های ارتباطی، فرهنگی، تبلیغی
5ـ فعالیت های گروهی و جمعی
6ـ فعالیت های سیاسی و اجتماعی
7ـ فعالیت های هنری، مهارتی، فن آموزی
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«بکوشید تا لحظه های زندگی تان چهار قسمت داشته باشد: یک قسمت برای مناجات با خدا و یک قسمت برای کسب معاش و یک قسمت برای معاشرت با برادران و معتمدینی که شما را به عیوبتان آگاه می کنند و با شما در ظاهر و باطن از سر اخلاص برخورد می کنند و بخشی را نیز به خوشی های حلال خود اختصاص دهید (بدانید که) با این قسمت بر سه قسمت دیگر قدرت می یابید.»[4]

---

[1] . غرر الحکم، 3641.
[2] . مفاهیمی در برنامه و برنامه ریزی وجود دارد که به اختصار عبارتند از: 1. توجه به آینده و پیش بینی آینده (حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب)؛ 2. فراگرد و مداومت (ارزیابی و اصلاح مداوم برنامه)؛ 3. ارشاد و هدایت و کنترل فعالیت ها؛ 4. مفهوم تفکر و عقلانیت و خردمندانه بودن؛ با توجه به مفاهیم بالا، برنامه ریزی این گونه نیز تعریف شده است: «فرا گردی مداوم، حساب شده، منطقی، جهت دار و رونگر به منظور ارشاد و هدایت فعالیت ها، برای رسیدن به هدف مطلوب» (یحیی فیوضات، مبانی برنامه ریزی آموزشی، تهران: نشر ویرایش، 1375)
[3] . به سخن دیگر برنامه ریزی عبارت است از تدبیر و تقسیم امور «فالمدبرات امراً» (نازعات / 5) «فالمقسمات امراً» (ذاریات / 4) به بیانی دیگر «تصمیم گیری پی در پی برای عمل در آینده را برنامه ریزی گویند».
[4] . بحار الانوار، ج78، ص 321، روایت 3، باب 25.

5.راهبردهایی مفید درباره یادگیری

مهارت های اصلی مطالعه: خواندن، یادداشت برداشتن و استفاده از مواد و مطالب
1ـ خواندن
یکی از ارزشمندترین مهارت هایی که دانشجویان باید بر آن احاطه پیدا کنند توانایی آموختن از طریق خواندن است. روشی که اغلب اشخاص از آن پیروی می کنند این است که از صفحه اول تا آخر مطلب را می خوانند و این روشی است که اغلب ما آن را از دوران کودکی فرا گرفته ایم. در برخی از موارد و موضوعات این بهترین کاری است که می توان کرد. اگر یک کتاب داستان و یا یک زندگی نامه را می خوانید، بهتر است که از ابتدا تا انتهای کتاب را بخوانید. اما باید دانست که این تنها طرز خواندن کتاب نیست و در اغلب موارد بهترین روش هم به شمار نمی آید. مثلاً خواندن یک روزنامه از اولین تا آخرین سطر بی مورد است. برای درس خواندن هم این روش درستی نیست. روش چهار بخشی که در ادامه مطالب توضیح داده ایم امکان انتخاب و روش دیگری در اختیار شما می گذارد.
توصیه اول: تدارک و آماده شدن
برای افزایش علم و اطلاع خود و نه برای آموختن بخوانید. اگر بتوانیم آنچه می خوانیم با آنچه در حال حاظر می دانیم به شکلی به هم ربط بدهیم و اگر بتوانیم آن چه را می خوانیم با موضوعاتی معنی دار ارتباط بدهیم، بهتر یاد می گیریم. با استفاده از یک دوره آماده سازی می توانید ذهن خود را برای کسب دانش جدید آماده کنید. ابتدا حدود سه دقیقه به این فکر کنید که در حال حاضر درباره موضوع مورد نظر چه می دانید. بعد فصل یا کتاب را ورق بزنید این مهارتی است که اغلب اشخاص دارند اما تحت تأثیر آموخته های دوران مدرسه آن را فراموش کرده اند. وقتی به کتاب خانه یا کتاب فروشی می روید. برای انتخاب کتاب مورد نظر آن را به اجمال ورق می زنید. چند کتاب را مرور اجمالی می کنید و بعد از میان آن ها یکی را انتخاب می کنید. تورّق کردن یکی از مهارت های مهم در خواندن است تنها در کتاب خانه یا کتابفروشی هم نیست که می توانید از این روش استفاده کنید. این کار تدارکی عالی برای مطالعه جدی است. با این کار، نظری اجمالی و کلّی درباره موضوع پیدا می کنید و بی آن که متوجه باشید ساختاری در شما ایجاد می شود که ذهن شما را برای یاد گیری آماده می سازد.
توصیه دوم: برداشت کلّی
پس از آن که نگاهی اجمالی به فصل یا کتاب انداختید، سعی کنید به برداشتی کلّی برسید. می توانید خلاصه های انتهای فصل ها را بخوانید، به سر فصل ها، عناوین و فهرست مطالب نگاه کنید. نتیجه گیری ها را بخوانید. حالا دوباره به فصل یا کتاب مراجعه کنید و به نمودارها و جدول ها نگاهی بیندازید. دنبال نکات مهم بگردید. می توانید این اطلاعات را در شروع یا در انتهای مطالب پیدا کنید.
با انجام دادن این کار می توانید با پیامدهای اصلی کتاب آشنا شوید. اگر احساس کردید که می خواهید از جزئیات بیشتری مطلع شوید، می توانید کتاب را دقیق تر بخوانید. این روش را روی سایر فصل های کتاب آزمایش کنید.
توصیه سوم: خواندن دقیق تر
حتی به هنگام خواندن دقیق تر مجبور نیستید که همه فصل یا همه کتاب را بخوانید مجبور هم نیستید بخش هایی از کتاب را که قبلاً خوانده اید و دوباره خوانی کنید. بعد از مرور اجمالی و رسیدن به برداشت کلّی معمولاً به این نتیجه می رسید که کدام بخش ها را می دانید و کدام بخش ها را باید بیشتر بخوانید.
درک کردن بخش های دشوار. همه به هنگام مطالعه به بخش هایی می رسند که درک مطلب برایشان ساده نیست. ممکن است موضوع دشوار باشد. این احتمال هم وجود دارد که نویسنده مطلب را روان و سلیس ننوشته باشد. بی جهت ساعت های طولانی وقت صرف فهمیدن مطالب دشوار نکنید می توان دو دلیل برای این موضوع ارائه داد: اول آن که وقتی موضوع دشوار را کنار می گذارید ذهن شما به شکلی، ناهشیار روی آن کار می کند و دیگر آن که مطلبی که بعد از این فصل دشوار درج شده است می تواند شما را در درک موضوع دشوار کمک کند.
توصیه چهارم: مرور دوباره
مرور آن چه خوانده اید و آموخته اید برای به خاطر سپردن مطالب در بلند مدت کمک شایان توجه می کند. با رعایت این چهار توصیه نه تنها وقت زیادی صرف خواندن کتاب نمی کنید، بلکه می توانید کتاب را با سرعت بیشتری بخوانید و آن را بیاموزید. علتش هم این است که در اغلب موارد بخش های کمتری از یک کتاب را می خوانید.
2ـ یادداشت برداری
اغلب اشخاص از روش یادداشت برداری استفاده می کنند. یادداشت برداری روشی برای ثبت اطلاعات است. اما یادداشت برداری هرگز اقدامی انفعالی نیست. برای یادداشت برداری تنها یک راه درست وجود ندارد. بستگی به این دارد که شما به چه منظوری یادداشت بر می دارید. بستگی به مطالب هم دارد. با یادداشت برداشتن برای خودتان مطلب را بازنویسیی می کنید. همین اندازه که بتوانید از مطالبی که یادداشت برداشته اید استفاده شخصی بکنید کافیست.
یادداشت ها می توانند انواع و اقسام مختلف داشته باشند. می توانید یادداشت هایتان را مرور و آن ها را خلاصه کنید. هر بار که دوباره نویسی می کنید در موقعیتی قرار می گیرید که اطلاعات به دست آمده را بیشتر به خاطر بسپارید. یادداشت برداری می تواند به شکل عکس و تصویر یا به شکل نوشته باشد.
یادداشت برداری به عنوان اقدامی پویا
به کار بردن مطالب خوانده شده به جای فقط حفظ کردن آن ها، به خاطر سپردن را ساده تر می کند. یادداشت شما از نوشته شماست. بنابر این باید آن را به شکلی تدارک ببینید که بتوانید از آن به نحو مطلوب استفاده کنید. سعی کنید نکاتی را که جالب و کلیدی به نظر می رسند یادداشت کنید.
توصیه اول: خلاصه کردن یادداشت ها
کسانی که خود را برای شرکت در امتحانات آماده می کنند خلاصه کردن یادداشت ها را کاری مفید و به درد بخور می دانند. به عبارت دیگر یادداشت ها را آنقدر فشرده می سازد که عصاره اش باقی می ماند. با هر بار مرور و بازخوانی، یادداشتی جدید به وجود می آید. یادداشت از روی یادداشت. در جریان این کار ممکن است در برنامه ریزی کارتان تجدید نظر کنید.
توصیه دوم: کارکردن با اطلاعات
اگر اطلاعات جمع آوری شده بکار نروند، انبار کردن آن ها بی فایده است. هر چه به اطلاعات جدید بیشتر توجه کنیم، بهتر می آموزیم و بهتر از آن ها یاد می گیریم. بنابر این تنها به جمع آوری اطلاعات اکتفا نکنید، با آن ها کار کنید، با آن ها بازی کنید.
توصیه سوم: روش چند رسانه ای
هر چند در مطالعات خود از شیوه های متفاوت تری استفاده کنید، بهتر یاد می گیرید و کارتان خلاق تر می شود. درباره طرح مورد نظرتان بخوانید، بنویسید و حرف بزنید. به صحبت هایی که دیگران در همین خصوص می کنند گوش بدهید. استفاده از مدادهای رنگی، تصاویر و نقاشی های مختلف می تواند تا حدود زیاد به شما کمک کنند. این ها ابزار مهمی برای حفظ کردن و به خاطر سپردن هستند. این ها به شما کمک می کنند تا رابطه میان عناصر مختلف یادداشت هایتان را در نظر بگیرید. آیا نوار سمعی یا نوار ویدیویی در زمینه موضوعی مورد نظر شما وجود دارد؟ می توانید مطالب مهم کتاب را روی نوار ضبط کنید و بعد در حالی که در اتومبیل نشسته اید به آن ها گوش بدهید.
توصیه چهارم: تقویت یادگیری
اگر مطلبی را که قصد مطالعه آن را دارید سخت است، بهتر است یادداشت های تهیه کرده خود را با خود داشته باشید تا در موقعیت هایی که گهگاه دست می دهند روی آن ها مطالعه کنید. دستگاه پخش اتومبیل شما وسیله ارزشمندی است که می توانید از آن به خوبی استفاده نمایید.
راه کار مرور برای امتحانات
اگر برای شرکت در امتحانات درس می خوانید، لازم است مدتی قبل از شروع امتحانات درسهایتان را بازخوانی و مرور کنید. اگر تا امتحانات شما فرصتی باقی نمانده و شما به تازگی خواندن این کتاب را شروع کرده اید، باز هم می توانید از روش هایی برای رسیدن به آمادگی بیشتر استفاده کنید.
ابتدا شرایطی را در نظر می گیریم که هنوز تا امتحانات شما فرصتی باقی است. در این خصوص می توانید از راهکار مرور استفاده کنید که در ادامه مطالب آن را توضیح داده ایم.
1. با دیدی کلی و اجمالی به موضوع نگاه کنید: جنبه های قوی و مثبت شما کدامند؟ در چه زمینه هایی با خلاء اطلاعاتی مواجه هستید. نیروی تان را در کجا باید صرف کنید؟ دانستن همه مطالب در تمامی دقایق غیر ممکن است.
2. به هنگام یادگیری از روش تکرار و تمرین استفاده کنید.
3. برای مرور جدول زمانی در نظر بگیرید. بیش از اندازه جاه طلب نباشید. برای هر زمان برنامه محدودی در نظر بگیرید. به خودتان فشار بیش از اندازه نیاورید.
4. برنامه ای برای مرور، مرور کرده هایتان در نظر بگیرید. به عبارت دیگر یادداشت های اولیه را مرور کنید و خلاصه مجددی از آن تهیه نمایید.
5. امکان آن وجود دارد که نتوانید همه برنامه هایی را که مشخص کرده اید در زمان معینی به اتمام برسانید. از این رو سعی کنید فرصت های آزادی برای خود در نظر بگیرید تا در صورت نیاز از این فرصت ها برای تمام کردن کارتان استفاده کنید.
6. در هر مرور نوشته ها و یادداشت هایتان را خلاصه تر کنید.
7. در صورت امکان به سؤالات امتحان قبلی جواب بدهید.
توجه داشته باشید که هر امتحان تا حدودی یک بازی است و هر چه این بازی را بیشتر انجام بدهید موفق تر می گردید و بر میزان مهارت شما اضافه می شود. وقتی اطلاعات اولیه را داشته باشید، عامل مهم دیگر که این هم تعیین کننده است شیوه ای است که در امتحان از آن استفاده می کنید.
اگر امتحان شما نزدیک است و قبلاً از راه کار مرور و خلاصه نویسی استفاده نکرده اید، سعی کنید از فرصت باقی مانده برای مرور و خلاصه نویسی به نحو مطلوب استفاده کنید. اشکال اینجاست که بعضی ها تحت تأثیر امتحان به قدری گیج می شوند که بی آن که بدانند و اطلاع داشته باشند اوقات خود را تلف می کنند. از مطالبی که در این فصل خواندید برای هر چه بهتر برگزار شدن امتحانتان استفاده کنید.
راه کارهایی برای کنترل اعصاب به وقت امتحانات
راه کار عمومی: چشم انداز کلی
به سوالات زیر پاسخ بدهید:
ـ کدام موضوعات را بلدید؟
ـ کدام یک ضروری و کدام یک انتخابی هستند؟
ـ خلأ موجود برای من کدامست؟
برای این که چه زمانی، چه کاری بکنید برنامه ای دقیق بنویسید.
روش روزانه: چشم انداز جزئی
حالا چشم انداز بلندمدت را فراموش کنید و اقدامات زیر را انجام دهید:
ـ در هر زمان تنها به یک موضوع درسی بپردازید.
ـ وقتی زمان تمام می شود، دست از مطالعه بکشید و به سر وقت موضوع بعدی بروید.
ـ استراحت را فراموش نکنید. پس از هر یک ساعت و نیم درس خواندن دقایقی استراحت کنید.
ـ تمام شب را بیدار نمانید. قهوه بیش از اندازه مصرف نکنید.
ـ به طور منظم بخورید. بخوابید و ورزش کنید.
ـ برنامه هایتان را به طور روزانه مورد تجدید قرار ندهید. هفته ای یک بار کافیست.
ـ هفته ای یک روز به خود استراحت بدهید.
ـ روش خود در قبال امتحان را تمرین و تکرار کنید.
ـ یادداشت هایتان را در هر مرحله خلاصه تر کنید.
روز امتحان
قبلاً برنامه ریزی کنید که چه لباسی می خواهید بپوشید، چگونه به سر جلسه امتحان بروید و غیره.
ـ به یادداشت های خلاصه شده تان نگاهی بیندازید.
ـ به موقع به محل امتحان بروید.
ـ به صحبت های بدبینانه دیگران گوش ندهید.
ـ به خود فرصتی بدهید تا آرام بگیرید.
ـ دستور العمل امتحان را اول بخوانید.
ـ سؤالات را به دقت بخوانید.
ـ زمان پاسخ دادن به هر سؤالی را مشخص سازید.
ـ اگر سؤالی به نظر دشوار رسید، آنچه را می دانید با آن تطبیق بدهید.
ـ اگر احساس کردید مطلب را نمی دانید، آنچه را می دانید یادداشت کنید. اغلب جواب را به این طریق پیدا می کنید.
ـ سعی نکنید هر چه را می دانید بنویسید. جواب دادن به سؤال کافیست.
ـ سعی نکنید در حدّ نابغه ظاهر شوید. راحت باشید

منابع:

1.عوامل موفقیت در تحصیل:زهره سعادتمند - دوازده رهنمود تربیتی، ص 97 - 101

2.عوامل مؤثر در یادگیری:زهره سعادتمند - دوازده رهنمود تربیتی، ص 92 - 97

3.تقویت حافظه و تمرکز حواس:ابوذر رضایی و حسن منتظری- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه

4.نظم و برنامه ریزی:مؤسسه امام خمینی (ره) - برنامه ریزی در راستای تحصیل و زندگی طلبگی، ص 4

5.راهبردهایی مفید درباره یادگیری:کیلیان باتلر و تونی هوپ - ترجمه مهدی قراچه داغی، با تلخیص از کتاب راهنمای سلامت روان، ص 420 - 432