علل و عوامل عبادت گریزی نوجوانان و جوانان

برای لذّت بردن از عبادت و درک شیرینی آن ـ مانند هر پدیده دیگری ـ فراهم شدن زمینه‌ها و شرایط و نیز از بین رفتن مشکلات و موانع امری ضروری است. شما پرسشگر محترم یقین بدانید که با توکّل به خدا و دقّت بیشتر در بعضی امور، به لذّت عبادت خواهید رسید، إن‌شاءالله. اگر عبادت به معنای واقعیش به انجام رسد، لذّت و شیرینی زایدالوصفی را به همراه خواهد داشت، ولی چنانچه برخی شرایط به کمال رسیدن عبادت محقّق نشود یا مانعی در مسیر آن پدید آید، عبادت به معنای کاملش انجام نشده است، در نتیجه، عبادت کننده، به همان نسبت از چشیدن لذّت عبادت محروم می‌ماند. برای تبیین بهتر این موضوع توجه شما را به نکاتی پیرامون برخی عوامل تعیین‌کننده در افزایش بهره‌مندی از عبادت جلب می‌کنیم:

1. شناخت و معرفت صرف‌نظر از تفاوت‌های شکلی و ظاهری که گاه میان اعمال عبادی مردم به چشم می‌خورد، کیفیت عبادت براساس میزان شناخت و معرفت افراد نسبت به معبود، تفاوت پیدا می‌کند. اینکه عبادت، چرا، چگونه و برای چه کسی انجام شود با شناخت و درک عبادت‌کننده رابطه مستقیم دارد. هر چه دانایی و معرفت در حوزه یاد شده افزون‌تر باشد، بهره‌مندی شخص نیز از عبادت و احساس لذّت او فزون‌تر خواهد بود. در روایتی از امام صادق علیه‌السّلام عبادت‌کنندگان به لحاظ انگیزه و خاستگاه عبادت که از میزان شناخت آنان به خدای متعال سرچشمه می‌گیرد به سه گروه تقسیم شده‌اند؛ دسته‌ای از مردم خدا را از روی ترس عبادت می‌کنند که این عبادت بردگان (عبادت عبید) است. گروهی به هوای پاداش، خدا را می‌پرستند که این روش سوداگران و تاجران (عبادت تجّار) است و دسته دیگر خدا را از سر عشق و محبّت عبادت می‌کنند که آن سیره آزادگان (عبادت احرار) است. در این روایت حضرتش درصدد است تا عالی‌ترین جلوه پرستش را که همانا پرستش عارفانه‌ای است که فقط و فقط از سر اخلاص، مهرورزی و شناخت عمیق صورت می‌پذیرد به مردم بنمایاند. در بیانی دیگر پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله علیه وآله برترین افراد را در عبادت این‌گونه معرفی می‌فرماید: «برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود، پس دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با جان خویش با وی درآمیزد. خویشتن را وقف آن گرداند و در مقابل او را باکی نباشد که دنیایش به سختی می‌گذرد یا به آسانی». (الکافی، ج 2، ص 83)

2. نشاط نشاط و سرزندگی و دوری از سستی و تنبلی، در موفقیت هر کاری نقش کلیدی ایفا می‌کند. در انجام عبادت و درک شیرینی آن نیز، داشتن نشاط و حس و حال عبادت و پرهیز از انجام اجباری و از سر رفع تکلیف آن، بسیار مهم است. اینکه بزرگان دین در انجام عبادت‌ها، مردم را از هر گونه مانع جسمی و روحی که از بین‌برنده توجّه، راحتی و نشاط است، برحذر می‌دارند و از آن سو به فراهم آوردن ابزار و امکاناتی دعوت می‌کنند که روحیۀ بهتر و شادتر در عبادت ایجاد می‌کنند، برای آن است که آنان را از سستی در عبادت دور سازند که پیامبر رحمت صلّی‌الله علیه وآله فرموده است: «آفت عبادت سستی است.» (تحف‌العقول، ص6) عبادتی که بدون نشاط انجام گیرد، نه‌تنها بهره فراوانی در پی نخواهد داشت بلکه چه بسا زیان‌هایی از جمله کم توجهی و خستگی در عبادت را در پی می‌آورد. پس برای درک شیرینی عبادت‌ها باید به این کلام امیرالمؤمنین علیه‌السّلام گوش جان سپرد که: «با نفس خود مدارا کن و به زور به عبادت وادارش مساز و از اوقات فراغت، نشاط و سرخوشی برای عبادت بهره‌گیر.» (نهج البلاغه، نامۀ 69) و به همین دلیل است که در انجام واجبات اگر خستگی و کسالت و یا سستی حاصل از پرخوری به انسان روی آورد و وقت انجام عبادت باقی باشد، امر به انجام عبادت با تأخیر شده است که عبادت با نشاط انجام گیرد. بگذریم که در انجام مستحبات شرط انجام به نشاط آن در دین آمده است و انسان نباید انجام مستحبات و ترک مکروهات را به اجبار و از روی کسالت انجام دهد. در این‌باره نیز حضرت امیر علیه‌السّلام می‌فرمایند: «همانا دل‌ها را یک روی‌آوردنی است و یک روی‌گرداندنی، پس هرگاه دل در حال روی آوردن باشد آن را به انجام مستحبّات وادارید و هرگاه پشت کرد به انجام فرائض از سوی آنها بسنده کنید.» (نهج البلاغه، حکمت312)

3. پرهیز از دنیادوستی دنیادوستی پدیده نکوهش‌شده‌ای است که انسان را از دوستی خدا باز می‌دارد و امور ناچیز و کم‌ارزش را در چشمش بزرگ جلوه داده و امور معنوی و آخرتی را در دیده آدمی کوچک می‌دارد. متأسفانه این ویژگی یکی از بزرگ‌ترین موانع بهره‌مندی و لذّت بردن از عبادت به شمار می‌رود.

4. دوری از هواپرستی اگر انسان بخواهد خداپرست باشد، باید امکاناتی که در اختیار دارد از سرمایه عمر، سلامتی، مال و... همه را در مسیر عبادت و اطاعت خدا به کار گیرد و آنها را به فرماندهی دل در اختیار دلبر قرار دهد و امّا اگر بخواهد، خواسته‌های نفسانیش را دنبال کند و فرماندهی سرزمین وجود را به هوی و هوس بسپارد، دیگر عبادت خدا برای او معنا ندارد و اگر عبادتی هم به ظاهر انجام دهد، هیچ لذّتی از آن نخواهد برد. امام علی علیه‌السّلام در این باره فرموده است: «چگونه لذّت عبادت را بچشد کسی که از هوی و هوس باز نمی‌ایستد؟». (غررالحکم ودررالکلم، ح 6985)

5. پرهیز از لقمه حرام باید در نظر داشت که عبادت با مال حرام نه‌تنها از نظر خداوند ارزش و اعتباری نداشته و مورد قبول و پذیرش او قرار نمی‌گیرد، بلکه پیامدهای بد دیگری را نیز به همراه دارد. از جمله اینکه غذای حرام موجب دوری بنده از پروردگارش شده و شخص، مورد لعنت مقرّبان درگاه الهی قرار می‌گیرد. در سخنی از پیامبر اکرم صلّی‌الله علیه وآله، آمده است: «هرگاه لقمۀ حرام به اندرون بنده وارد شود، تمام فرشتگان آسمان‌ها و زمین او را نفرین می‌کنند».

6. دوری از گناه و نافرمانی خداوند همان‌طور که انسان گرفتار سرماخوردگی و گرفتگی بینی، از بوی خوش لذّت نمی‌برد و چشم ضعیف و کم نور، لذّت مشاهده مناظر زیبا را درنمی‌یابد، انسان گناهکار نیز از عبادت لذّت نمی‌برد. عبادت میلی فطری است و هر انسانی بر فطرت خود آفریده شده است که به مرور زمان و بر اثر انجام گناهان، امیال فطری خود را در زنگار فرو می‌برد و دیگر نمی‌تواند آن امیال را آن‌گونه که باید، دیده و از آن استفاده نماید. تنها فطرت شفاف و شکوفا، از عبادت لذّت می‌برد و توبه بازگشت به فطرت می‌باشد. برای مطالعه بیشتر به این منابع رجوع کنید: ـ طهارت روح، شهید مطهری (ره). ـ سرّالصلاة و اسرارالصلاة، حضرت امام خمینی (ره). ـ معراج السعادة، مرحوم نراقی (ره).