نکات تربیتی و روانشناسی در قرآن
چند نکته تربیتى در قرآن
1. اگر قصد
راهنمایى و تربیت کسى را دارید، در قدم اول از گفتار نرم و با محبت بهره
گیرید؛ حتى اگر مخاطب شما فرعون سرکش یا سران لجوج کفار جاهلى باشند؛(طه/44
و شعرا/215).
2. الف) گفتار رفتار آدمى در هر زمان و مکان، در حافظه الهى محفوظ است ؛ مراقب باشید؛(لقمان/16 و کهف/30).
ب)
نسبت به انسانهاى اطرافت، احساس مسئولیت کن و آنها را از کارهاى بد
بازدار و به کارهاى خوب تشویق کن. این لازمه استحکام یک پیکر است و بنى آدم
اعضاى یکدیگرند؛(لقمان/17).
ج) در رفتارهاى اجتماعى دقت کن! مبادا
با غرور رویت را از دیگران برگردانى یا مثل متبکران راه بروى ؛ مبادا تندرو
و کندرو شوى ؛ میانه روى، بهترین روش است ؛ مراقب باش صدایت را بر سر کسى
بلند نکنى و خلاصه در یک کلام، آدم باش ؛(لقمان/18و19).
...
3.
قرآن کریم به شدت با پیروى از جمع(خواهى نشوى رسوا، همرنگ جماعت شو) و
حرکت به دنبال اکثریت، مخالف است. قرآن مىگوید: اگر بخواهى از اکثریت مردم
فقط به این خاطر که اکثریت هستند، پیروى کنى، بدون شک از راه خدا دور
مىشوى ؛ همیشه با چشمان باز تصمیم بگیر؛(انعام/116 و اسراء/36).
4.
همیشه بزرگ ترها، بهترین حرف را نمىزنند و همیشه حرف گوش کنى و اطاعت از
بزرگان، انسان را به سعادت نمىرساند. این پیام تربیتى قرآن است که حتى در
اطاعت از بزرگان هم گوش و چشمت را باز کن که فردا فقط و فقط خودت پاسخ گوى
اعمالت خواهى بود؛ نه بزرگترهایت؛(احزاب/67).
5. علم بهتر است یا ثروت؟ جواب آن را در آیه 247 بقره پیدا خواهید کرد.
6.
امانت دارى یکى از ارزشمندترین ارزشهاى قرآنى است. حضرت موسى (ع) را به
خاطر امانتدارى و قدرتش، در خانه حضرت شعیب پناه دادند؛(قصص/26) و حضرت
یوسف را به خاطر امانتدارى وعلمش، بر خزانه مصر نشاندند؛(یوسف/55) و حتى
رسول خدا(ص) که از سوى خداوند برگزیده شد، مشهور به امانتدارى و به محمد
امین معروف بود.
7. اگر مىخواهید مخاطبان به سوى شما جذب شوند،
ابتدا به خودتان بپردازید! روح خشک و سنگین و بى لطافت، هیچ گاه در امر
تربیت موفق نمىشود. مهربانى، دلسوزى و رقت قلب را در خود بپرورید تا مردم
بى آن که شما متوجه شوید، در اطراف شما جمع گردند؛(آل عمران/159).
8.
آیا دوست دارید که دشمن خود را به یک دوست تبدیل کنید؟ به هر بدى که در حق
شما کرد، با خوبى پاسخ گویید. این را قرآن تجویز مىکند؛ آیه 34 سوره فصلت
را بخوانید!
چند نکته روانشناسى در قرآن
1. از دیدگاه قرآن، سه نوع شخصیت اساسى وجود دارد؛ مؤمن، کافر و منافق ؛(آیات 2 تا 20 سوره بقره).
2.
شخصیتهاى مؤمن، خود داراى سه درجه شخصیتى مىباشند ؛آنان که به خود ظلم
مىکنند، آنان که میانه رو هستند و آنان که پیشتازانند؛(فاطر/32).
3.
مشخصه بارز شخصیت کافر آن است که دل و اندیشهاش را قفل کرده است و راهى
براى نفوذ هیچ حرف تازه و اندیشه متفاوتى نگذاشته است و به همین دلیل، از
درک حقایق عاجز است.
4. خصوصیت بارز شخصیت منافق از دیدگاه قرآن،
دوگانگى ریشهاى در ظاهر و باطن است؛ به همین دلیل، مبتلا به شک و تردید و
عدم قدرت تصمیمگیرى و ناتوانى در قضاوت مىشود؛(بقره/8 تا 20 و منافقون).
5.
در قرآن کریم، در آیات فراوانى از اندوه، علل ایجاد کننده آن و راههاى
برطرف ساختن آن سخن رفته است. گاهى اندوه فراق را با دیدار و گاهى اندوه
فقر را با بشارت و گاهى اندوه رسول خدا(ص) را به دلدارى حضرت حق، درمان
نموده است.
6. در دیدگاه قرآن، ترس دو نوع است ؛ ترس پسندیده و ترس
ناپسند ؛ ترس پسندیده، همان ترس از خداوند و عدالت اوست که منجر به اصلاح
رفتار مىشود؛(انفال/2) و ترس ناپسند، اضطرابى شدید با علت مشخصى است که
تسلط بر نفس را از بین مىبرد و باید با آن مبارزه شود؛(احزاب/10 و 11).
7.
از نظر قرآن دو نوع خشم وجود دارد؛ خشم مفید و متعادل و خشم مخرب و
نابهنجار ؛ خشم متعادل، راهى براى رسیدن به هدف در مواقع لزوم است و خشم
مخرب را باید درمان کرد. قرآن کریم با توصیه به صبر و پاسخ گویى با عمل نیک
و با وعده بهشت و پاداش اخروى، به وسیله سفارش به بخشش و عفو، یادآورى
قدرت و خشم خداوند و... به درمان بیمارى سلامتى سوز خشم و عصبانیت پرداخته
است.
که به ترتیب در سوره شورى، آیه 43، فصلت،آیه34، آل عمران ،آیات 133 و 143، شورى، آیات 36 و 37 و نور، آیه 22 بیان شده است.
8.
در قرآن به سه نوع از مکانیسمهاى دفاعى - روانى اشاره شده است که عبارتند
از: فرافکنى(منافقون/4)، دلیل تراشى(بقره/11 و 12) و واکنش سازى(بقره/204 و
205 و منافقون/4) .
9. در فرهنگ قرآن یکى از راههاى مؤثر و اساسى روان درمانى، استفاده از مواعظ و اندرزهاى قرآنى است؛(یونس/57).
10. در روش روان درمانى قرآنى، ایمان، تولید امنیت درونى و آرامش مىنماید؛(انعام/82 و رعد/28).
11. یاد خدا، آرام بخش دلهاست ؛(رعد/28).
خدا قوت .
التماس دعا
صلوات.