عوامل تقویت رابطه جوانان و مسجد
فرهنگ اسلامی بر اساس زدودن منیتها و رهایی انسان از
تنهایی و حصار خود بنا گردیده است. هر یک از تعالیم و الزامات شرعی به نحوی
جامعه را به سوی ضمیمه شدن تمامی انسانها به یکدیگر پیش میبرد. لذا
اسلام به انسان توصیه دارد که برای سفر و حضر خود و در هر حرکت و سکون از
تنهایی و تک روی بپرهیزد. در همین راستا و با در نظر گرفتن اهداف و آثار
دیگر، او را به نماز جماعت تشویق مینماید و آن را از هر عبادتی فراتر
میداند.
پیامبر(ص) فرمودند: هر کس مقید به حضور در نماز جماعت باشد تحت هر شرایطی
باشد از پل صراط همچون برق عبور میکند و به بهشت میرسد . امام رضا (ع)
میفرمایند: نماز جماعت بدان جهت قرار داده شده که اخلاص، توحید، اسلام و
عبادت خداوند آشکار و ظاهر باشد.
نماز جماعت عامل نظم و انضباط ، صف بندی و وقت شناسی است و وحدت در گفتار،
جهت و سمت هدف را میآموزد و کینهها، کدورتها و سوء ظنها را از بین
میبرد و سطح دانش و عبودیت را در جامعه اهل نماز افزایش میدهد، روحیه فرد
گرایی و انزوا و گوشه گیری را از بین میبرد و نوعی مبارزه با غرور و خود
خواهی را در بر دارد .
اما نکته ای که در روز جهانی مسجد باید مورد توجه قرار گیرد رابطه جوانان و
مسجد است . در یک جامعه اسلامی میبایست نوجوانان و جوانان از نگرشی مثبت و
خوشایند نسبت به اماکن مقدس همچون مساجد برخوردار باشند، مسجد باید
احساسات و خاطرههای زیبا و به یاد ماندنی را برای جوانان تداعی کند.
خانه خدا یعنی مسجد است که جوان را به اجتماعی آشنا میسازد که آنان را
هدفی مقدس جمع کرده است و همه برای سالم بودن و بهتر شدن و بندگی حق در
آنجا جمع شدهاند . مسجد روح دینی را از فردی که متدین است به فردی که
میخواهد متدین شود منتقل مینماید. مسجد میتواند یکی از مراکز مهم انس و
الفت با دین و نماز باشد و بزرگان ما که با مسجد در ارتباط هستند باید
بدانند که مسجد را نسل آینده و جوانان امروز پر میکنند. در این نوشتار به
بهانه روز جهانی مسجد به برخی نکات کلیدی در تقویت رابطه جوانان و مسجد
اشاره میکنیم :
الف / الگو پذیری جوانان
برای ایجاد تربیت دینی در جوان عوامل زیادی دخالت دارند که
اسوه سازی و همانند سازی فرد با الگو و اسوه، یکی از عوامل مهم تربیتی
محسوب میشود. جوان باید با کسی همانند سازی کند که با او پیوند عاطفی
برقرار نماید. هر چقدر پیوند عاطفی بین مربی و متربی بیشتر باشد متربی
خصوصیات بیشتری از الگو را درونی میکند
جوانان عمیقاً نسبت به رفتار الگوهای مطلوبشان علاقمند و کنجکاو هستند و در
سر اندیشه باز نمایی چنان رفتاری را پرورش میدهند. هر قدر الگوهای
بزرگسال برای جوان مطلوبتر و محبوبتر باشند میزان تاثیر پذیر بیشتر و
پایدارتر میشود. جوانان رفتار الگوهای مطلوبشان را بسیار دوست میدارند و
مایلند که با آنها همانند سازی کنند به صورت ارادی و غیر ارادی تلاش
میکنند که رفتاری نظیر رفتار آنها داشته باشند و یا به گونه ای بیندیشند
بگویند و عمل نمایند که مورد توجه تائید آنها باشد.
الگو سازی شخصیت جوانان بر پایه دو عامل است:
1- ارائه الگوی رفتاری شایسته و پذیرفته شده خود به او
2- تشریح و ارایه الگوهای مورد انتظار جامعه
بیشتر جوانان علاقه زیادی به ورزشکاران دارند و آنها را الگوی خود قرار
میدهند حضور چهرههای درخشان میادین ورزشی در مساجد در احیاء مساجد و
ترغیب جوانان به آن بسیار موثر است
جوانان در مرحله ای هستند که در جستجوی مدل و اسوه برای خود میباشند و اگر
مدلی درست و مذهبی در سر آنها قرار گیرد خود را بدان وابسته میسازد و از
او الگو میگیرد. جوانان در مدرسه معلمان و مربیان خود را الگو قرار
میدهند و از این رو بر معلمان و مربیان آگاه این مسئولیت خطیر سنگینی
میکند که با رفتارها و گفتار خود جوان را به سوی مسائل مذهبی و از جمله
نماز جماعت سوق دهند.
جوانان نظام ارزشها و رفتارهای الگوهای بزرگسال را به عنوان یک هدف رفتاری
مطلوب میپذیرند به خصوص زمانی که رفتار الگوها ترسیمی از شیوه و طریق
متعالی زندگی بوده و پاسخی باشد برای نیازهای فطری جوانان. زمانی که
الگوهای رفتاری جوان با تعظیم و تکریم و در عین حال گشاده و متبسم حاضر
میشوند تا به مسجد بروند جوانان نیز سعی میکنند با انگیزه فراوان این
رفتارهای الگوها را به خاطر بسپارند و اشتیاق باز آفرینی این رفتارها را
میتوان از نگاه نظاره گر آنها دریافت. «شماری از کارشناسان امورفرهنگی
معتقدند که جوانان در روی آوردن به فریضه مهم نماز به عملکرد و رفتار
الگوها توجه خاص دارند. آنها میگویند که جوانان ذهن پرسشگری دارند و برای
سوالات گوناگون خود در زمینههای مختلفی ازجمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ
قابل قبول هستند .
ب / نقش مدرسه
مدرسه را به دلیل دارا بودن فضای مطلوب برای آموزش مفاهیم
میتوان بهترین مکان برای تعلیم فلسفه نماز جماعت و مسجد دانست. نقش مدرسه
در برنامه ریزی گروهی و فعالیتهای مشارکتی نوجوانان از جمله برنامههای
مذهبی در گرایش او به نماز موثر میباشد چون جوان روحیه استقلال طلبی دارد و
به خاطر همین موضوع بهتر است از او در فعالیتهای مذهبی مدرسه بهره گرفته
شود.
با اندکی غور و تفحص در تاریخ تمدن و نظام تعلیم و تربیت اسلامی به نیکی در
مییابیم که سر چشمه اصلی مدارس در جوامع اسلامی مساجد است. به دیگر سخن
در نظام اسلامی مدرسهها بخشهای توسعه یافته مسجدها هستند. در جامعه
اسلامی ما ایجاد نگرش مثبت و خوشایند در بچهها نسبت به فضای معنوی و
تربیتی مساجد میبایست همانند تشویق ایشان نسبت به مسائل و فعالیتهای
آموزش مدارس مورد توجه قرار گیرد.
«مدرسه میتواند زمینه ارتباط دانش آموزان نمازگزار را با مساجد فراهم
نماید و دانش آموزان را بعضاً برای اقامه نماز جماعت به مسجد محل برده
زمینه آشنایی با دانش آموزان و جوانان را با امام جماعت مسجد و فعالیتهای
موجود در مسجد را فراهم سازد و او را ترغیب به خواندن نماز در مسجد و
ارتباط با نماز گزاران و امام جماعت نماید.
ج / نقش معلم
نیایش نیاز درونی انسان است و بروز این نیاز نیز اجتناب
ناپذیر است. هنر مربیان و معلمانی که میخواهند چنین رفتاری را به تناسب
نیازمندی انسان در افراد فرهنگ سازی نمایند آن است که زیباترین شکل و شیوه
آموزش چنین رفتاری را متناسب با رغبتهای فراگیران جستجو نموده و بر اساس
آن اقدام نمایند.
اگر معلمان بتوانند بسیاری از رفتارهای مطلوب از جمله شرکت در مساجد و نماز
جماعت را به طور غیر مستقیم و یا ضمنی از طریق بهره گیری از وجود الگوهای
رفتاری در نوجوانان به وجود آورند فوق العاده موثر و ارزشمند خواهد بود. در
یادگیری ضمنی و یا مشاهده ای به جهت آنکه یادگیرنده آگاهانه و داوطلبانه
به موضوع یا رفتار خاصی دقت میکند از نگرش مثبت و انگیزه قوی برخوردار
است.
در یادگیری مشاهده ای ویژگیهای الگو برای جوانان فوق العاده حائز اهمیت
است. نماز خواندن در مساجد نیز رفتاری است که ابتدا آن را از طریق مشاهده
آموخته و احساس خاصی نسبت به آن پیدا کردهاند.
در یادگیری مشاهدهای ویژگیهای الگو برای جوانان فوقالعاده حائز اهمیت
است. نماز خواندن در مساجد نیز رفتاری است که ابتدا آن را از طریق مشاهده
آموخته و احساس خاصی نسبت به آن پیدا کردهاند.
معلمان و مربیان مدارس به مثابه الگوهای مطلوب جوانان زمانی میتوانند
توفیقات چشمگیری در پرورش یا تقویت احساس مذهبی و رفتارهای دینی از جمله
اقامه نماز در مساجد داشته باشند که شخصیت مذهبی آنها برای جوانان بسیار
دوست داشتنی و محبوب باشد. معلمان متعهد و دلسوز و آشنا به مبانی روان
شناختی مذهبی سعی میکنند در بیان یا ظهور هر اندیشه و رفتار مذهبی احساس
خوشایندی در قلوب پاک جوانان پدید آورند.
حضور فعال مربیان به همراه جوانان در مساجد علاوه بر فضیلتهای معنوی به
تقویت اکتسابهای آموزشگاهی نیز خواهد انجامید و حضور چشمگیر امام جماعت
مسجد در مدرسه و گفت و گو با مربیان و دانش آموزان و احساس نزدیکی و قرابت
با ایشان به این پیوند مقدس شکوه بیشتری میبخشد.
معلمان متعهد که بهترین الگو برای جوانان میباشند میتوانند در کلاسهای
درسی خود در کنار تدریس درس مربوطه به آموزش مسائل مذهبی پرداخته و جوانان
را نسبت به آنها آگاه و علاقه مند گردانند. از جمله اینکه برای آنها از اجر
و پاداش و فواید نماز جماعت در مسجد گفته و هم چنین برای ترغیب بیشتر
جوانان به مسجد شرایط لازم را جهت آشنایی و ارتباط آنها با مساجد فراهم
آورند و بعضاً میتوانند فعالیتهای مذهبی جوانان را در مساجد در دفتر نمره
خود ثبت نموده و نمره ای خاص- جهت تشویق جوانان - به آنها اختصاص میدهند.
مطرح کردن احادیث و روایات و تعریف خاطراتی از بزرگان در مورد نماز جماعت
در مساجد و معرفی کتبی در این مورد به دانش آموزان میتواند انگیزه جوانان
را برای شرکت در نماز جماعت و مساجد مضاعف کند.
د / نقش خانواده در جذب جوانان به مساجد
اغلب رفتارهای اساس بر انسان یادگیری استوار است و اولین و
مهمترین پایگاه یادگیری کانون خانواده است زیرا خمیر مایه شخصیت انسان در
خانواده تکوین مییابد و نگرشها و رغبتها و رفتارهای خوشایند و نا
خوشایند نسبت به پدیدههای مختلف از خانه سرچشمه میگیرد. کانون خانواده
اولین و بهترین مدرسه ای است که نسلهای جوامع بشری و جوانان از آنجا رشد
مییابند.
پدر و مادر اگر نسبت به نماز جماعت در مساجد حساسیت نشان دهند تاثیرگذاری و
درون سازی گفتارشان به مراتب بیشتر از زمانی است که تنها با گفتار و اجبار
فرزندان خویش را به خواندن نماز در مساجد وادار سازند. لحظههای حساس و پر
جاذبه رفتار پدر و مادر در ایجاد فضای دوستانه، صمیمی و دلنشین عاطفی در
مواجهه با فرزندان سبب میگردد که آنان بدون زحمت رفتار مورد علاقه خود را
مورد توجه و تقلید آگاهانه قرار دهند .
خانواده میتواند جوانان و فرزندان خود را به عضویت در تشکیلات گروهی در
سیر مذهب و عبادت نماز جماعت دعوت کند و هم چنین میتواند جوانان خود را در
اردوها و برنامههای یک روزه مذهبی ثبت نام نماید تا در آن اردوها زندگی
اسلامی مورد اجرا و عمل گزارده شود و نماز جماعت و گروهی برگزار گردد.
ه / نقش مسجد در جذب جوانان
اما خود مساجد هم نقش بسزایی در جذب جوانان دارند تا کنون
آن طور که انتظار میرود در جامعه اسلامی از ظرفیت و قابلیت بالفعل و
بالقوه مساجد در تعلیم و تربیت و شکوفایی شخصیت استفاده نشده است. مسجد در
طول تاریخ اسلام هم مرکب هدایت بوده و هم جوانان و جوامع را از خطر سقوط
بازداشته است.
رفتن به مسجد آثار و فواید روحی و اخلاقی و اعتمادی و اجتماعی بسیاری دارد
که از آن جمله این است که مسلمان احساس تنهایی و بی کسی نمیکند و هم اینکه
با طرح مشکلات خویش از دیگران کمک میجوید و در حل مشکلات دیگران نیز
مشارکت مینماید. دیگر آنکه به احساس تعلق به گروه و جمع که یک نیاز روحانی
و روانی است پاسخ داده میشود و اگر تشکیلات رهبری مساجد باز نگری و
سازماندهی درست شود مسجد به کانونی بسیار جاذب و فعال برای تجمع جوانان
تبدیل میشود و فرد با شرکت در نماز جماعت از حالت فردیت که همراه با غرور و
تکبر است بیرون آمده و میتواند یک عضو فعال محل و شهر، کشور خود بشود.
از جمله عوامل موثر در مساجد برای جذب جوانان دو عامل را میتوان نام برد :
1- متولیان مسجد 2- امام جماعت مسجد. هردوی این موارد میتوانند در تقویت
رابطه جوانان و مساجد بسیار تاثیر گذار و مهم باشند . به امید روزی که
رابطه جوانان و مسجد رابطه ای استوار و از هم ناگسستنی باشد .